I. İzzeddin Mesud Devri
I. î z z e d d i n M e s u t D e v r i
î z z e d d i n M e s u t ’ un Türkiye Selçuklu saltanatına geçmesinden aşağı yukarı iki yıl sonra Bizans imparatoru Aleksios Komnenos ölmüş ve yerine II. Ioannes Komnenos (1118-1143) geçmişti. Esasen sürdürülen Selçuklu fetihleri sırasında, Denizli ve yörelerinin Bizans’tan geri alınması ve bu bölgedeki fetihlerin genişletilmesi üzerine Ioannes, bir sefer düzenleyerek buradaki Selçuklu valisi B a ş a r a’ yı yenilgiye uğratıp Denizli’yi yeniden elegeçirerek İstanbul’a döndü. Bununla birlikte Ioannes, Selçuklu askerî hareketlerinin özellikle Batı ve Güney-Anadolu’da yeniden yoğunlaşması üzerine, 1120/21 yılında, bu bölgeye yeni bir sefere çıkarak Uluborlu ve Antalya yörelerinde bazı yerleri elegeçirdi. Fakat Peçenek Türklerinin Balkanlar, Trakya ve Makedonya’da geniş çapta akınlara girişmeleri sebebiyle, İstanbul’a dönmek zorunda kaldı, böylece Selçuklu akıncıları, Bizans topraklarına karşı yeniden harekete geçme fırsatı buldular. Bu sıralarda Doğu-Anadolu’da siyasî durum şöyle idi:
Güney-doğu Anadolu, Suriye ve Filistin’de Haçlılarla mücadeleler devam ederken, Erzincan, Kemah ve Divriği bölgesinde hâkim olan Mengüceklilerle Malatya Selçuklu meliki Tuğrul Arslan arasında çatışmalar olmakta idi. Memleketinin istilâya uğraması üzerine Mengücekoğlu îshak, Trabzon Rum hükümdarı K o n s t a n t i n G a b r a s ’ la T u ğ r u l A r s l a n ve Danişmendli G a z i ’ ye karşı bir ittifak yaptı ve Gümüşhane’ye bağlı Şiran’da, 1120 yılında yapılan savaşta, İ s h a k ve Ga b r a s yenilgiye uğrayıp tutsak alındılar. Bu savaşlarda ve özellikle Haçlılara karşı sürdürülen mücadelelerde T u ğ r u l A r s l a n ’ ın atabeyi Artuklu Belek Gazi, büyük başarılar kazandı ve önemli roller oynadı. Belek, ayrıca Malatya, Harput ve Palu yörelerinde yağma hareketlerinde bulunan Gerger Ermenilerine karşı 1121 yılında, bir sefer düzenleyerek onları yola getirdi. Aynı yılda, Kıpçaklarla ittifak yapmak suretiyle daha da güçlenen Gürcü kralı II. D a v i d , Gürcistan’da kışlayan Türkmenlerle, özellikle Tiflis’teki Müslüman halka karşı baskı ve şiddet politikası uygulamakta, ayrıca Şirvan yörelerine dek uzanan memleketleri istilâ etmiş idi. Irak Selçuklu devleti sultanı M a h m u t ’ un buyruğuyla harekete geçen sultanın kardeşi Gence ve Erran bölgesi meliki Tuğrul, Mardin Artuklu emîri İ 1 g a z i , Bitlis ve Erzen emîri To gan Arslan, Gürcülerle yaptıkları savaşta (1121), ağır bir şekilde yenilgi ve bozguna uğradılar. Bunun üzerine sultan Mahmut, 1122 yılında, Gürcistan’a bir sefer yaparak Şirvan’ı elegeçirdi ise de devlet içinde iç sorunların ortaya çıkması sebebiyle buradan ayrılmak zorunda kaldı. Bunu fırsat bilen Gürcüler, yeniden istilâlara giriştiler; fakat Haçlılara da büyük darbeler vuran Ilgazi’ nin ölümü sebebiyle onlara karşı yeni bir sefer yapılamadı.