Hitler-Mussolini
Mussolini
1883 yılında doğdu. Dini eğitim alıp, öğretmenlik faaliyetinde bulundu. Yurtdışında bulunduğu sırada sosyalist faaliyetlerinin içerisine giriyor. 1912 yılında partinin yürütme kuruluna seçildi ve yayın organı Avanti gazetesinin başyazarı oldu. Mussolini hem sosyalist, hem de milliyetçi bir politika izleyerek güç toplamaya çalıştı. Sınıfla ulusun sentezi fikrini ortaya atıp, bunu geliştirmeye çalıştı. İtalyan birliğinin kurulması zamanında Garibaldi’nin kırmızı gömleklilerle cumhuriyet için Roma’ya yürüyüşünü örnek alan Mussolini, benzer bir yürüyüşü kara gömleklilerle yapmak istedi. Komunistler tutuklandı, anti-faşistler meclisten atıldı. Diğer partiler, sendikalar, yasaklandı. Sendikalar faşistleştirilip, korporasyonlar düzeni kuruldu. 1928 yılında milletvekillerin işçi ve işveren korporasyonlarınca önerilecek kişiler arasında Büyük Faşist Konsey tarafından seçilmesi kararlaştırıldı. Faşizmi bu şekilde yerleştirdikten sonra Mussolini, Büyük Roma İmparatorluğu hayali için çalışmalarına başladı. 1940 yılında Almanya’nın yanında savaşa katıldı. Ancak savaş İtalya ve Mussolini için felaketle sonuçlandı. Savaşın bitimine doğru partizanlar tarafından yakalanıp kurşuna dizilmiş ve cesedi Milano’da başaşağı teşhir edilmiştir.
Hitler
1889 yılında Avusturya’da doğmuştur. Lise eğitimi sırasında tarih öğretmeninin etkisiyle Alman milliyetçisi olmuştur. Ordu, Hitler’den yeni kurulan Alman İşçi Partisini gözetlemesi konusunda Hitler’e görev verdi. 1921’de parti liderliğini ele geçirdi ve parti içinde Führer olarak anılmaya başladı. Hapishanede yattığı süre boyunca ünlü eseri Kavgamı yazdı. Hapisten çıkmasının ardından 1925’te partiyi yeniden kurup, örgütlemeye yöneldi. 1933 seçimlerine oldukça ciddi şekilde hazırlanan Nazi partisi sandalye sayısını 230’a çıkartmış ve Hitler başbakan olarak atanmıştır. 1936 seçiminde oylarını iyice arttırarak halktan da güvenoyu alan Hitler politikalarını sürdürmeye devam etti. Bu süreçte Yahudilerin toplum dışına çıkarılması faaliyetleri artmaya başladı, ki savaş sırasında da toplama kamplarına gönderildiler. Hitler’in dış politikası Versailles’in yırtılması üzerineydi. 1940 yılında Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika, Fransa gibi ülkeler hızlıca yıldırım hareketleri ile işgal edilmişti. Barbarossa hareketi ile Rusya’ya saldıran Hitler, umduğunu bulamadı. 1945 yılında intihar eden Hitler hayatına son vermiştir.
Çağdaş Liderler Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Ankara, 1986, ss. 1442-1479; 846-889.