Kelime Vurgusu
Kelimelerde Vurgu Bir kelimede bir hecenin diğerlerine oranla daha kuvvetli, daha belirgin söylenmesidir. Vurgulu söylenen hece daha baskındır. Bu baskı, vurgulanan hecenin diğer hecelerden ayırt edilmesini sağlar. Türkmencede kelimelerin çoğunda vurgu son hecededir. Çünkü ekleme sırasında eklerin çoğu kelimenin son hecesinde bulunan vurguyu kendi kurdukları hece üzerine çekerek kelime sonuna doğru kaydırırlar: adám, adamlár, adamlarymýz, adamlarymyzýň; işçi, işçilér, işçileriňiz, işçilerimizdén. Türkmence asıllı veya başka dillerden alınmış bazı kelimelerde ise vurgu ilk hece üstündedir: çünki, bélki, émma, élbetde, hémme, ýagny vb. Türkmencede vurgu genellikle kelimenin son hecesindedir. Bazı kelimeler bu genel vurgu sistemine uymazlar. Son heceleri vurgulu olmayıp ilk veya diğer heceleri vurgulu olan başlıca kelimeler şunlardır:
1. -ma/-me olumsuzluk eki almış fiiller: alýár – almáýar, okadý – okámady, geljék – gélmejek, ýazýán – ýázmaýan vb.
2. Şimdiki ve gelecek zaman eklerini almış fiiller: ýaşaýáryn, bilérin, ýaşaýárys, biléris; ýaşaýársyň, bilérsiň, ýaşaýarsyňyz, bilersiňiz.
3. –my/-mi soru eki almış kelimeler: kitápmy, depdérmi, gyzýlmy, gökmi, altýmy, sekizmi, aljákmy, gelérmi vb.
4. Bildirme eki almış kelimeler: okuvçýdyr, gökdür, mugallýmdy, täzédi, okaýármyş, gelénmiş vb.
5. -ça/-çe eşitlik eki almış isimler: duşmanyň peşéçe bolsa, pilçe gör; müňlérçe, sénçe vb.
6. Emir kipi eklerini almış fiiller: álsana, serétsene, okágyn, işlégin, salamláşyň, dörédiň vb. Türkmenceki kelimelerde vurgu çok belirgin değildir. Kelimedeki vurgulu hece kolaylıkla ayırt edilemez. Buna rağmen kelimelerin çoğunda asıl vurgu yanında ikinci derecede bir vurgu daha vardır. Eğer kelimenin asıl vurgusu sonda ise ikinci derecedeki vurgu ilk hecede, asıl vurgu ilk hecede ise ikinci derecedeki vurgu son hecede bulunur.
Kelimede hecelerin
doğru vurgulanması önemlidir. Çünkü vurgu kelimenin yapısı ile ilgilidir.
Sesteş kelimeler de ancak vurguları ile ayırt edilir. Bazıları sadece ikinci
derecedeki vurgusuyla ayrılır:
İsimler Fiiller
düzgün düzgün
düzmé düzme
gatlamá gatláma
buglamá bugláma
çekdirmé çekdirme
urúş úrúş
ekiş ékiş
görüş görüş
Yukarıdaki son üç örnekte ikinci derecedeki vurgu söyleyişte isimleri
ve fiilleri ayırt etmenin tek vasıtası olarak kullanılır.
(Söyegov/Arnazarov, Ankara-Aşkabat 2017).