BATI TRAKYA

BATI TRAKYA AÇISINDAN AZINLIK REJİMİNİ BELİRLEYEN ULUSLARARASI METİNLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ:  Söz konusu uluslararası metinleri üç kategori altında incelemek mümkündür. Birincisi, 1830 ve 1881 metinlerini içine alan 19.yy azınlıkları koruma antlaşmalarıdır. İkincisi, Batı Trakya'nın Osmanlı'nın elinden çıktığı 1912 Balkan Savaşı sonrasında, Yunanistan ile Osmanlı İmparatorluğu arasında ikili bir anlaşma olan 1913 metni, Üçüncüsü de, Milletler Cemiyeti sistemine bağlı olarak yapılmış olan 1920 Yunan Sevr'i ve 1923 Lozan Antlaşması olarak sayılabilir. 1926, 1930 ve 1933 metinleri ise, Lozan Antlaşması'na bağlı olarak düşünülebilir.

1830 Protokolü ve 1881 İstanbul Sözleşmesi:  Birinci metin, Yunanistan'ın bağımsız olduğu andaki topraklarla, yani Mora ve Attik yarımadaları ile civar adalarla, ikincisi de Teselya'yla ilgilidir. 1913 Atina Antlaşması ve 3 Numaralı Protokol:  Bu antlaşma da, genel bir antlaşma olmayıp, Girit Adası dahil olmak üzere Teselya'dan Batı Trakya'nın batı sınırına kadar  Yunanistan'ın sahip olduğu bölge için yapılmıştır. Yunanistan 1981'de Türkiye'ye verdiği notalarda, bu 1913 Antlaşması'nı, ve ilginçtir ki 1920 Yunan Sevri'ni bile, "tek taraflı olarak Yunanistan'a azınlıkları koruma yükümlülüğü  getirdiği için" reddetmektedir. Ancak burada, 1913 metni açısından önemli bir nokta vardır; bu da antlaşmaya eklenen 3 adet protokoldür. 3 Numaralı Protokol  ile, azınlık koruma hükümleri, yalnızca "Yunanistan'a bırakılan topraklar" için değil, "Yunanistan'ın bütün toprakları" için geçerli kılınmıştır.

1920 Yunan Sevr'i:  Sevr Antlaşması, daha öncesindeki azınlık antlaşmalarından önemli bir farklılık göstermektedir; çünkü geneldir; ve bütün azınlıklara "bütün Yunanistan toprakları"nda uygulanacaktır. Başlangıç Bölümünde , Antlaşma'nın "Yunanistan'ın bundan sonra edinebileceği topraklar için de" geçerli olduğu açıkça belirtilmiştir. Bununla birlikte Yunanistan, yine 1981'de Türkiye'ye yolladığı notalarda, Sevr Antlaşması ile bağlı olduğunu reddetmektedir. Yunan Dışişlerine göre, Sevr Antlaşması'nın hükümleri, Müslüman azınlıklar açısından Lozan Antlaşması'nın 37-45nci maddeleriyle  aynıdır ve ilki (yani Sevr) değil sonraki (yani Lozan) geçerli olmalıdır. Üstelik Yunan makamlarına göre, Lozan'a ekli XVI Numaralı Protokolün  içeriğinden olsun (ki bu protokole göre Sevr'in azınlıklarla ilgili maddeleri geçerli kılınıyordu), Sevr Antlaşması'nın 1-16. maddeleri hükümlerinden ve Başlangıç Bölümünden   olsun, Sevr'in hiçbir biçimde Yunanistan'a azınlıkların korunması açısından yükümlülük getirmediği anlaşılmalıdır. Ancak gerçek şudur ki, Lozan Antlaşması 1920 Yunan Sevri'ni kaldırmak şöyle dursun, XVI Numaralı Protokol  ile onu yinelemiştir. Nitekim, Yunanistan bunun ardından, o zamana dek onaylamamış olduğu Sevr Antlaşması'nı 29 Eylül ve 30 Ekim 1923 tarihli tasdik belgeleriyle onaylamıştır.

1923 Lozan Antlaşması:  Batı Trakya Türkleri için, Sevr genel bir azınlık koruma rejimi , Lozan sistemi ise özel bir azınlık koruma rejimidir. Dolayısıyla da Lozan sistemi, Batı Trakya için tümüyle ve tartışmasız olarak geçerlidir. Lozan sistemi, 30 Ocak 1923 Nüfus Mübadelesi sözleşmesi, 24 Temmuz 1923 Barış Antlaşması'nın 37-45nci maddeleri, ve nüfus değişimi sözleşmesinden doğan sorunları sonuçlandıran 1926 Atina ile 1930 ve 1933 Ankara Antlaşmaları'ndan oluşmaktadır. Özetle ,Yunan makamlarının Batı Trakya'ya (ve ayrıca Oniki Ada’da oturmakta olan Müslümanlara) yönelik azınlık hakları yükümlülükleri, tarihsel olarak üç şekilde belirlenmiştir: (1).Lozan Antlaşması'nın 37.-45.maddeleri; (2).Yunanistan'daki azınlıkların korunmasına ilişkin Sevr Antlaşması'nın hükümleri; (3).Sevr'de Trakya konusunda imzalanmış antlaşmanın hükümleri.

Kaynaklar:

Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.

Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.

Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.

Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.

Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.

Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.

Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.

Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.

Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.

Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.

Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.

Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.

Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.

Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.

Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.

Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.

Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.

Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.

Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.

Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.

Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.

Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.

Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.

İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.

İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.

İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.

İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.

Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.

Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.

Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.

Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.

Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.

Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.

Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.

Kurtuluş, Ümit, Batı Trakya’nın Dünü Bugünü, Ankara 1979.

Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.

Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.

Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.

Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.

Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.

Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.

Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.

Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.

Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.

Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.

Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.

Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.

Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.

Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.

Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.

Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.

Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.

Ayrıca, B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.