Türkiye Cumhuriyeti'nin 1923 sonrasındaki siyasal gelişmeleri, önde gelen siyasi şahsiyetleri, siyasal partiler ve iktidarlara ilişkin olarak, çok yönlü gelişmeleri dönemsel analizlerle ve karşılaştırmalı bir şekilde ele almaktadır.
1982 ANAYASASI (7 Kasım 1982, 177 maddeli)
1982 Anayasası, Kurucu Meclis tarafından hazırlanarak, 7 Kasım 1982 tarihinde halkoyuna sunuldu. Yapılan oylama sonunda Türk halkının %95'e yakın bir kısmının kabulü ile yürürlüğe konuldu. 177 maddeli 1982 Anayasası 7 kısımdan oluşmaktadır. -BAŞLANGIÇ KISMI, -BİRİNCİ KISIM: genel esasları, -İKİNCİ KISIM: Temel ve kişi hak ve görevlerini, sosyo-ekonomik, siyasi hak ve görevlerini, -ÜÇÜNCÜ KISIM: Cumhuriyetin temel organlarına (yasama-yürütme-yargı) ilişkin maddeleri, -DÖRDÜNCÜ KISIM: Mali ve ekonomik yükümlülükler ile ilgili konuları, -BEŞİNCİ KISIM: İnkılap kanunlarının korunması hakkındaki maddeleri, -ALTINCI KISIM: Gecçici hükümleri içerir. -YEDİNCİ KISIM: Son hükümler bölümü olup, Anayasanın değiştirilmesi, seçimlere ve halk oylamasına katılma ile anayasanın yürürlüge girmesi gibi maddeleri içerir.
82 ANAYASASINA GÖRE: -Yasama yetkisi: 7nci maddeye göre "yasama yetkisi Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez". -Yürütme yetkisi: Anayasanın 8inci maddesine göre "Yürütme yetkisi ve görevi Cumhurbaskanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir". -Yargı yetkisi: 9.maddeye göre"yargı yetkisi, Türk milleti adına bagımsız mahkemelerce kullanılır". 82 Anayasasının degistirilemeyecek hükümleri şunlardır: ¶ .1inci maddede yer alan hüküm:"Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir". ¶. 2nci maddede Türkiye Cumhuriyetinin değiştirilemeyecek olan nitelikleri şu şekilde sıralanmaktadır.(a).toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, (b).Atatürk milliyetçiliğine bağlı, (c).başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, (d).demokratik, (e).laik ve sosyal bir hukuk devleti. ¶. 3üncü maddede düzenlenen (a).Türkiye Devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.(b).Bayrağı, şekli kanunla belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır.(c).Milli marşı İstiklal Marşıdır.(d).Başkenti Ankara'dır. ¶. Anayasanın 4üncü maddesi ile, Anayasanın yukarıdaki hükümlerinin(1-2-3) değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceği düzenlenmiştir.=======================================
82 Anayasası'nın bazı maddeleri şunlardır:
# TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN GÖREV VE YETKİLERİ
MADDE 87[Genel Olarak]:TBMM'nin görev ve yetkileri;kanun koymak,değiştirmek,kaldırmak; Bakanlar Kurulu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye tamsayısının 3/5'ünün çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına, mahkemelerce verilip kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek,Anayasanın diger maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak,görevleri yerine getirmektir.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI VE SONRASINDAKİ SİYASAL GELİŞMELER
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), A.C.Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi, ve F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
LOZAN SİSTEMİ
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, S.Akşin’in İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (İstanbul 1994); B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), A.C.Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi, ve F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
BATI TRAKYA AÇISINDAN AZINLIK REJİMİNİ BELİRLEYEN ULUSLARARASI METİNLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ: Söz konusu uluslararası metinleri üç kategori altında incelemek mümkündür. Birincisi, 1830 ve 1881 metinlerini içine alan 19.yy azınlıkları koruma antlaşmalarıdır. İkincisi, Batı Trakya'nın Osmanlı'nın elinden çıktığı 1912 Balkan Savaşı sonrasında, Yunanistan ile Osmanlı İmparatorluğu arasında ikili bir anlaşma olan 1913 metni, Üçüncüsü de, Milletler Cemiyeti sistemine bağlı olarak yapılmış olan 1920 Yunan Sevr'i ve 1923 Lozan Antlaşması olarak sayılabilir. 1926, 1930 ve 1933 metinleri ise, Lozan Antlaşması'na bağlı olarak düşünülebilir.
1830 Protokolü ve 1881 İstanbul Sözleşmesi: Birinci metin, Yunanistan'ın bağımsız olduğu andaki topraklarla, yani Mora ve Attik yarımadaları ile civar adalarla, ikincisi de Teselya'yla ilgilidir. 1913 Atina Antlaşması ve 3 Numaralı Protokol: Bu antlaşma da, genel bir antlaşma olmayıp, Girit Adası dahil olmak üzere Teselya'dan Batı Trakya'nın batı sınırına kadar Yunanistan'ın sahip olduğu bölge için yapılmıştır. Yunanistan 1981'de Türkiye'ye verdiği notalarda, bu 1913 Antlaşması'nı, ve ilginçtir ki 1920 Yunan Sevri'ni bile, "tek taraflı olarak Yunanistan'a azınlıkları koruma yükümlülüğü getirdiği için" reddetmektedir. Ancak burada, 1913 metni açısından önemli bir nokta vardır; bu da antlaşmaya eklenen 3 adet protokoldür. 3 Numaralı Protokol ile, azınlık koruma hükümleri, yalnızca "Yunanistan'a bırakılan topraklar" için değil, "Yunanistan'ın bütün toprakları" için geçerli kılınmıştır.
1920 Yunan Sevr'i: Sevr Antlaşması, daha öncesindeki azınlık antlaşmalarından önemli bir farklılık göstermektedir; çünkü geneldir; ve bütün azınlıklara "bütün Yunanistan toprakları"nda uygulanacaktır. Başlangıç Bölümünde , Antlaşma'nın "Yunanistan'ın bundan sonra edinebileceği topraklar için de" geçerli olduğu açıkça belirtilmiştir. Bununla birlikte Yunanistan, yine 1981'de Türkiye'ye yolladığı notalarda, Sevr Antlaşması ile bağlı olduğunu reddetmektedir. Yunan Dışişlerine göre, Sevr Antlaşması'nın hükümleri, Müslüman azınlıklar açısından Lozan Antlaşması'nın 37-45nci maddeleriyle aynıdır ve ilki (yani Sevr) değil sonraki (yani Lozan) geçerli olmalıdır. Üstelik Yunan makamlarına göre, Lozan'a ekli XVI Numaralı Protokolün içeriğinden olsun (ki bu protokole göre Sevr'in azınlıklarla ilgili maddeleri geçerli kılınıyordu), Sevr Antlaşması'nın 1-16. maddeleri hükümlerinden ve Başlangıç Bölümünden olsun, Sevr'in hiçbir biçimde Yunanistan'a azınlıkların korunması açısından yükümlülük getirmediği anlaşılmalıdır. Ancak gerçek şudur ki, Lozan Antlaşması 1920 Yunan Sevri'ni kaldırmak şöyle dursun, XVI Numaralı Protokol ile onu yinelemiştir. Nitekim, Yunanistan bunun ardından, o zamana dek onaylamamış olduğu Sevr Antlaşması'nı 29 Eylül ve 30 Ekim 1923 tarihli tasdik belgeleriyle onaylamıştır.
1923 Lozan Antlaşması: Batı Trakya Türkleri için, Sevr genel bir azınlık koruma rejimi , Lozan sistemi ise özel bir azınlık koruma rejimidir. Dolayısıyla da Lozan sistemi, Batı Trakya için tümüyle ve tartışmasız olarak geçerlidir. Lozan sistemi, 30 Ocak 1923 Nüfus Mübadelesi sözleşmesi, 24 Temmuz 1923 Barış Antlaşması'nın 37-45nci maddeleri, ve nüfus değişimi sözleşmesinden doğan sorunları sonuçlandıran 1926 Atina ile 1930 ve 1933 Ankara Antlaşmaları'ndan oluşmaktadır. Özetle ,Yunan makamlarının Batı Trakya'ya (ve ayrıca Oniki Ada’da oturmakta olan Müslümanlara) yönelik azınlık hakları yükümlülükleri, tarihsel olarak üç şekilde belirlenmiştir: (1).Lozan Antlaşması'nın 37.-45.maddeleri; (2).Yunanistan'daki azınlıkların korunmasına ilişkin Sevr Antlaşması'nın hükümleri; (3).Sevr'de Trakya konusunda imzalanmış antlaşmanın hükümleri.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Kurtuluş, Ümit, Batı Trakya’nın Dünü Bugünü, Ankara 1979.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
Bulgaristan topraklarında Osmanlı hakimiyeti, 1396’da başlamış ve yaklaşık 500 yıl sürmüştür. Bulgaristan, 1878 Berlin Antlaşmasıyla muhtar bir Prenslik haline gelmiş, 1908'de de bağımsız bir devlet olmuştur. Bulgaristan'da II.Dunya Savaşına kadar süren Krallık dönemi, savaş-sonrası döneme oranla Türk azınlığın kısmî bir serbestlik içinde olduğu ve belli haklardan yararlanabildiği bir dönem olmuştur. Azınlık hakları acısından Bulgaristan'daki Türklerin statüsünü incelediğimizde: (1).1913 İstanbul Barış Antlaşması(29 Eylül 1913): 1912-3 Balkan Savaşları sonunda imzalanan bu antlaşma ve ekleri ile, Osmanlı Devleti toprak kaybına uğramakla beraber, daha önceki antlaşmalarda oldugu gibi, Türk azınlığın hak ve hürriyetleri güvence altına alınıyordu. Antlaşmaya göre Türk azınlığı, Bulgarların yararlandıkları bütün medeni ve siyasi haklardan yararlanacaktı; Türk-Müslüman azınlığın, Bulgarlar gibi din ve ayin hürriyeti olacaktı; Bulgaristan'daki Türk-İslam azınlığı, okullar, vakıflar, cemaat ve müftülükler, dil, din, örf ve adet konularında haklara sahip olacaklardı. (2).Neuilly Barış Antlaşması(27 Kasım 1919) [1947 Paris Barış Antlaşması ile yürürlükten kaldırıldı]: Bulgaristan 1.Dünya Savaşından yenik çıktıktan sonra, imzaladığı Neuilly Barış Antlaşması ile dil, din, ırk ve milliyet ayırımı gözetmeyerek topraklarında yaşayan azınlıklara tam eşitlik tanımaktadır. Bulgaristan ayrıca, azınlıkların korunması ile ilgili hükümlerin, Anayasa değerinde hükümler olduğunu tanımış bulunmaktadır. Neuilly Barış Antlaşması ile konulan bu hükümler, milletlerarası taahhütler ve Milletler Cemiyeti güvencesi altında bulunmaktadır. (3).1925 Türk-Bulgar Dostluk Antlaşması(18 Ekim 1925): Neuilly Barış Antlaşması, 1947 tarihli Paris Barış Antlaşması yürürlükten kaldırılmış olmasına karşılık, 1925'te Ankara'da imzalanan Dostluk Antlaşması ile, Neuilly'nin azınlıklar ile ilgili hükümleri, bu 1925 Dostluk Antlaşmasının ayrılmaz bir parçası olması dolayısıyla, yürürlüktedir.
1925 Dostluk Antlaşmasının ek Protokolünün A bölümünde , Bulgaristan'da yaşayan Türk-Müslüman azınlığın durumu öngörülmektedir. Bu hükümle Bulgaristan'da yaşayan Türk-Müslüman azınlığı, Neuilly Antlaşmasındaki “azınlıkların korunması” hükümlerine tabi olacaktı. Neuilly Barış Antlaşmasında, azınlıkların korunmasına dair hükümler, Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan barış antlaşmalarında öngörülen genel statü niteliginde hükümlerdir. 1925 Ankara Dostluk Antlaşmasının ek Protokolu ile Neuilly'e atıf yapılmakla bu hükümler, 1925 Dostluk Antlaşmasının ayrılmaz bir cüz'ü, parçası olmuşlardır. Dostluk Antlaşmasının F Bendi ise, 1913 Barış Antlaşması'nın --iki devlet arasında sınırı belirleyen bölümü dışında-- diğer hükümlerin sona erdiği ve geçerliğinin kalmamış olduğunun beyanıdır. 1919 Neuilly Barış Antlaşmasında mevcut, azınlıkların korunması ile ilgili hükümler, genel nitelikli azınlık hakları niteliğindedir. Ayrıca 1913 Antlaşması ile, Bulgaristan'da yaşayan Müslümanların statüleri düzenlendiği gibi, 2 Nolu Ekte de Müftülere Ait Sözleşmede de, Bulgaristan'da yaşayan Müslümanların din, vicdan ve ibadet hürriyeti garanti altına alınmaktadır. Sonuçta, iki taraflı 1913 İstanbul Antlaşması ve Türkiye'nin taraf olmadıgı 1919 Neuilly Antlaşması’na ragmen, 1925 Dostluk Antlaşmasına ihtiyaç duyuldu. Çünkü 1913 İstanbul Barış Antlaşması’nın geçerliligini yitirmiş bazı noktaları belirmişti. 1925 Dostluk Antlaşması’nın azınlıklarla ilgili hükümleri, statü düzenleyen hükümler olduğundan, tek taraflı da değiştirilemeyeceği gibi sona ermesi de süre ile de kayıtlı olamaz. Ayrıca, Türk azınlığın korunması sorunu, Bulgar devletinin kuruluşunun temel yapılarında yer almış, Bulgar devletinin kuruluşu, azınlık haklarının korunması şartına tabi tutulmuştu. Ondan sonraki bütün antlaşmalarda aynı hükümler yer almıştır.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
Kıbrıs, 1878’e kadar 308 yıl Osmanlı idaresi altında kaldı. 1877 yılında Ruslarla başlayan savaşların Osmanlı Devleti aleyhine sonuçlanması ve Ayastefanos Antlaşması'nın imzalanması üzerine Osmanlılar, Rus tehdidi ve Batı baskısı altında Kıbrıs'ı geçici bir süre için 'mülkiyeti Padişaha ait olmak üzere' İngiliz yönetimine devretmek zorunda kaldı (1878). İngilizlerin Ada'ya gelmesi ve Rumlara göz yumması ile ENOSİS =yani İLHAK= uğraşları yoğunlaştı. İngiltere, 1914’te Ada'yı ilhak etti; ancak Osmanlı Devleti bunu tanımadı. 1923 Lozan Antlaşması’nda Kıbrıs’ın İngiltere 1914’teki ilhakı tanındı. Kıbrıs’ta, 1925'ten itibaren 'İngiliz tacına bağlı bir sömürge' statüsü uygulandı. Kilisenin girişimiyle gerçekleşen 1950 tarihli Enosis plebisitinden sonra, Kıbrıs Rumları ilhak faaliyetlerini yoğunlaştırdılar. Bu çerçevede Yunanistan ilk kez 1954 yılında sorunu, BM'ye götürerek, plebisit sonuçlarının ve Kıbrıs halkına "self-determinasyon" hakkının tanınması talebinde bulundu. BM önce reddetti ama sorunu 1957'de gündemine aldı. Bu süreçte, Başpiskopos III.Makarios’un 1951’de PEON (Rum Gençlik Teşkilatı) adı altında kurduğu teşkilat, 1953 yılında tahrik edici hareketlerinden dolayı Hükümet tarafından kapatılınca, teşkilat bundan sonra yani 1953 sonrasında EOKA adı altında gizli bir teşkilat halinde çalışmalarını sürdürdü. Yunan Hükümeti'nin desteğiyle EOKA, 1950'li yıllarda Ada'nın İngilizlere ve Türklere karşı eylemler yaptı. Rumların kurmuş olduğu EOKA teşkilatının giriştiği faaliyet, Kıbrıs Türkü'nü VOLKAN adlı 'karşı bir teşkilat' kurmaya yöneltti. Daha sonra TMT yani Türk Mukavemet Teşkilatı adını alan bu örgüt, 'savunma' amaçlıydı.
Daha sonra Türk ve Yunan Başbakanları (Adnan Menderes ve Karamanlis) Zürih'te görüşmeler yaparak, Şubat 1959'da Londra'da anlaşmaya vardılar. 1959 Zürih-Londra Antlaşmaları’nın imzalanmasından sonra, 13 Aralık 1959 seçimlerinde Başpiskopos Makarios Cumhurbaşkanı, Dr.Fazıl Küçük Cumhurbaşkanı Yardımcısı seçildi. Nisan 1960’da Anayasa kabul edildi. 16 Ağustos 1960’da Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edildi ve 24 Ağustos’ta BM’ye üye oldu. BM tarafından önerilen federasyon modeli, coğrafi esas dışında anayasal bakımdan büyük ölçüde 1960'da gerçekleştirilmiş; ancak çok geçmeden başarısızlığı da 1960-1963 döneminde görülmüştü. Rum yönetimi Başkanı ve Eokacı Klerides, AKRİTAS planı Kurmay Başkanıydı. 1963-1967 yılları arası saldırıların en yoğun olduğu dönemdi. “Kanlı Noel” adı verilen ve 21 Aralık 1963’te başlayan bir dizi saldırı planı ile, Lefkoşa’nın Türk kesimi kuşatma altına alındı.
1974 TÜRK BARIŞ HAREKATI : Kıbrıs Rumlarını çözümsüzlükte ve Enosis yolunda cesaretlendiren en önemli etken, BM'nin 4 Mart 1964'de alınan karar uyarınca Rum yönetimini meşru Kıbrıs hükümeti olarak tanımasıydı. Yunanistan, 1964'de Ada'ya çıkardığı 20 bin askerle fiilen gerçekleştirdiği işgali, Türkleri katlederek Enosis ile noktalamak için, 15 Temmuz 1974 günü Makarios'a karşı 'sözde' bir darbe yaptı. Makarios İngilizlere sığınarak Ada'dan kaçtı. Darbe neticesinde Cumhurbaşkanlığı'na getirilen EOKA'cı Nikos Sampson, Kıbrıs Elen Cumhuriyetini ilan etti. Bu, ismi söylenmemiş olan ENOSİS idi. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Garanti Antlaşması'na göre müdahele edilmesi için, garantör devletlerden biri olan İngiltere'ye başvurdu; fakat olumlu bir cevap alamayınca, tek başına müdahale etti. 20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekatı yapıldı. 14 Ağustos günü başlayan 2.Barış Harekâtı, 16 Ağustos'a kadar sürdü ve 'Barış Hattı' çizildi.
KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ (KTFD) VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ (KKTC)'NİN İLANI : 13 Şubat 1975'de Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi. Birleşmiş Milletler, 12 Mart 1975'te aldığı bir kararla KTFD'nin ilanını kınadı. BM kararından cesaret alan Rumlar, Türk tarafının görüşmelerde sunduğu önerileri reddettiler. Nihayetinde, 15 Kasım 1983’de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ilan edildi.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, A.C.Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi, ve F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlaşması (Sınır ve İyi Komşuluk Antlaşması), Türkiye, İngiltere ve Irak hükümetleri arasında imzalandı. 25 yıllık bir süre için %10'luk bir petrol gelirinin Türklere verilmesi kabul edildi. Türk-Irak sınırı, MC'nin saptadığı Brüksel hattı olarak kabul edildi. Ancak Brüksel hattı, Tsuta ve Alamut'un güneyinde, bu iki yeri birbirine bağlayan yakın Irak topraklarından geçen kısmını Türkiye'ye bırakmak üzere değiştirildi. Sonuçta Musul Sorunu'nda ufak değişiklikler dışında "Brüksel hattı' kabul edilirken, Türkiye'nin 25 yıl süre ile Musul petrollerinden %10 nisbetinde hisse almasını öngören madde ise, antlaşmaya eklenen notalarla önemini zamanla yitirdi. Türkiye 16 Aralık 1925 tarihli MC kararlarına tepki göstermişse de, sonradan tutumunu yumuşattı. Türkiye'nin bu durumu kabul etmesinde, Düyun-u Umumiye borçlarının yarattığı ekonomik buhranın etkisi büyüktü. Ayrıca, iç faktörler arasında Saltanat ve Hilafetin kaldırılması gibi radikal değişikliklerin ardından gelen ve İngiliz rolü bulunan Şeyh Sait ayaklanması; ve dış faktörler arasında, Türkiye'nin yalnızlığı ve Musul petrollerinin rekabetinin etkisi de önemli bir yer tutmaktaydı.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi; ; Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
A. Kadro Dergisi: Ocak 1932’de yayın hayatına atılan ve üç yıl, 36 sayı boyunca Türk Devriminin ideolojisini sistemleştirmeyi ve devrimi evrenselleştirmeyi, sınıfsız bir toplum yaratmayı ve ekonomik kalkınmayı gerçekleştirecek yöntemler önermeyi amaçlayan bir yayın organıdır. Kadro Dergisi'nin imtiyaz sahibi Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), neşriyat müdürü Vedat Nedim (Tör) Beyler olup, Şevket Süreyya (Aydemir), Burhan Asaf (Belge), İsmail Hüsrev (Tökin) Beyler kurucularından ve daimi muharrirlerdendir. Derginin yayınlanma amacı, ilk sayısında da belirtildiği üzere, "Türk inkılabının bir ideolojiye olan gereksinimi ve inkılabın kendine özgü cihanı telakki tarzının vücut bulmasının zorunluluğu" idi. Kadro Dergisi’nin yayımlandığı dönemde, 1925-1929 yılları arasındaki Takrir-i Sükûn dönemi olağanüstü uygulamalarının bazı izleri bulunmakla birlikte, basın üzerinde kısmen de olsa belli bir hoşgörü mevcuttu. Bundan dolayı olsa gerek, 1930'lu yıllarda Türk entellektüel yaşamında bir canlanma ve basın-yayın faaliyetlerinde belli bir artış göze çarpmaktaydı. Belirtilen dönemde Kadro'dan başka, Ülkü, Çığır, Yeni Adam, Kooperatif, Yeni Türk, Fikir Hareketleri ve Atsız Mecmua gibi süreli yayınlar ortaya çıkmış ve bu entellektüel ortamda sıcak polemikler doğmuştu.
B. Kadro Hareketi: Kadro hareketi ve Kadrocular, 1930'lu yıllarda ve daha sonraki dönemlerde, iç politika ile ilgili olarak önerdikleri devletçilik ve plan ile dikkat çekmişlerdir. Bununla birlikte, Yakup Kadri dışında kalan öteki Kadrocular, TKP ile ilişkili görülmüş ve şüpheyle karşılanmışlardır. Aslında Kadrocuları "Yakup Kadri hariç dört eski TKP'li" olarak görmek tartışmaya açıktır. Kadro'ya göre, dünyadaki ulusal ve uluslararası eşitsizliklerin nedeni kapitalizmdir. Kadro'ya göre, işte bu olumlu ortamı değerlendirmek için fırsat kaçırılmamalı ve sınıf çatışmasının doğmaması için tedbirler alınmalıydı. Bunu sağlayacak tek yol ise, "devletçilik" idi. Anti-emperyalizm, anti-kapitalizm, anti-komünizm, devletçilik, Misak-ı Milli ve tam bağımsızlık gibi kavramlar Kadro, Kemalizm ve komünist olmayan solu birbirlerine yaklaştırmıştır.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Ertan, Temuçin Faik; Kadrocular ve Kadro Hareketi, Ankara 1994.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
Forum, 1954-1970 yılları arasında Ankara'da yayınlanan 15 günlük siyaset ve ekonomi dergisidir. Forum dergisi, geniş ölçüde bir üniversite öğretim üyeleri dergisidir ve Forum Hareketi de, akademisyen olmayan bazı yazarlara rağmen bir üniversite hareketi niteliğindedir.
1960 yılına değin Demokrat Parti'yi eleştiren yazılara ağırlık veren Forum, 27 Mayıs 1960'tan sonra "karma ekonomiden ve ekonomide millileştirmeden yana", 1965 sonrasında ise "kapitalist olmayan yoldan kalkınmayı" öneren çizgisiyle sol eğilimli bir içerik kazanmıştır.
Kadro ile Forum farklı dönem koşullarının yarattığı hareketlerdir. Kadro Hareketi, 1929 Dünya Ekonomik Krizi sonrasındaki ekonomik buhran döneminde ve içte Serbest Fırka denemesinin başarısızlığının tartışıldığı bir sırada ortaya çıkmışken, Forum ise, kapitalist üretim ilişkilerinin yoğun olarak yerleştiği bir ekonomik ortamda ve Demokrat Parti'nin aydınlara demokrasi konusundaki beklentilerini vermediği bir dönemde gelişen bir hareket olmuştur.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Ertan, Temuçin Faik; Kadrocular ve Kadro Hareketi, Ankara 1994.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
Yön Dergisi, 1961-1967 yılları arasında İstanbul'da yayınlanan haftalık siyasal bir dergidir. Mümtaz Soysal, Doğan Avcıoğlu ve Cemal Reşit Eyüboğlu tarafından kurulan bu dergi, kısa zamanda bir aydın hareketi niteliği kazanarak siyasal, sosyal ve ekonomik çözümler sunmaya başlamıştır. Yöncülere göre, Türkiye'nin gelişmesi için tek çıkar yol, üçüncü yol olarak nitelenen, "milli devrimci kalkınma yolu"dur. Bu kalkınma modeline göre, kapitalizmin dışına çıkmanın tek yolu ise devletçiliktir.
Sonuç olarak diyebiliriz ki, 1930'dan sonraki yıllarda Türk entellektüel hareketleri üzerindeki etkisi tartışmasız olan Kadro, belirli oranlarda Forum ve Yönü de etkilemiştir. Ancak Kadro-Forum ve Yön Hareketleri, birer aydın hareketi olmanın ortak özelliklerini taşımakla birlikte, Forum ve Yön'ün, Kadro'nun devamı niteliğinde olduğunu söylemek pek de doğru olmaz.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Ertan, Temuçin Faik; Kadrocular ve Kadro Hareketi, Ankara 1994.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
Tevfik Rüştü Aras: “İkinci Dünya Savaşı’na Karışmak Tehlikesinden Ancak Atatürk’ün Yoluna Dönmekle Kurtulduk….”
“Revizyon” denilen müessesenin rafa kaldırılmasının, suistimali kadar tehlikeli olduğunu düşünen Tevfik Rüştü Aras, Almanlara karşı bu yol kapalı tutuldukça, Avrupa ufkunda sürekli olarak İkinci Dünya Savaşı ihtimalinin sezildiğine dikkat çekiyordu. Fransız Briand’ın Locarno(1925)’su barışçı ümitler doğurmuştu. Ancak1935 yılı Mart ayında Hitler’in mecburi askerliği ilan etmesi üzerine haklı endişeler belirmekteydi. TEVFİK RÜŞTÜ: “Biz de olayları çok yakından izliyorduk. İstemeyerek yüklendiğimiz Birinci Dünya Savaşı tecrübesi, gözümüzün önünden asla ayrılmıyordu. Mecbur olmadıkça ve savunma gereği belirmedikçe acele ittifaklara koşmanın ne büyük yanlışlık olduğunu iyice öğrenmiştik. Uluslararası konferanslarda kolektif emniyet ve bölge nizamını ileri sürmekte önde bulunanlardan sayılıyorduk. Büyük önderimiz Atatürk’ün yüksek idaresi devrinde sözümüzle hareketlerimizin yüzde yüz birbirine uyduğu dünyaca öğrenilmişti. Balkan Antlaşması bölge nizami için, İskandinavyalıların aralarındaki ilişkilerinden sonra, iyi bir örnek olmuştu ve barış için çok şeyler vaat ediyordu. Kuruluşunda bölge-içi emniyeti sağladı”…... “Eğer İkinci Dünya Savaşı Balkanlara sirayet etmeseydi, savaş sonunda ayakta kalan Birleşik Amerika ve Sovyetler olarak iki dev devletten sonra, sade Avrupa’nın değil, dünyanın üçüncü büyük kuvveti ‘BALKAN BİRLİĞİ’ olacaktı”.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
YABANCI SERMAYE:-----1 Ağustos 1951 ///5821 Sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ile , ülke ekonomisine yararlı yabancı sermayenin teşvik edileceği öngörüldü. 18 Ocak 1954'te 6224 Sayılı Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu kabul edildi. Buna göre, yabancı sermayenin kar ve sermaye transferi üzerindeki sınırlamalarının ortadan kaldırılması,yerli sermaye ve girişime tanınan muafiyet ve kolaylıklardan yararlanılması esas alındı.
¶ PETROL: 6326 Sayılı PETROL KANUNU(16 Mart 1954) 11 kısımdan olusan geniş kapsamlı bir kanundu ve petrol kaynaklarının, özel girişim aracılığıyla hızlı+aralıksız+verimli biçimdeki yatırımlarla geliştirilmesi ve bu çerçevede yabancı sermayeden faydalanılması tasarlanmaktaydı. Ayrıca, 1954'te TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) kuruldu ve petrol ürünlerinin dağıtımı Türk Petrol Ofisi Anonim Şirketine verildi.
¶ MADEN: 1954 tarihli , 6309 sayılı MADEN Kanunu ile, madenlerin devlet tarafindan işletilmesi yerine özel teşebbüs ve devlet işletmelerinin eşit hakka sahip olması öngörüldü.
¶ 1958 DEVALÜASYONU+IMF reçeteleri dikkat çekiciydi. 4 AĞUSTOS (1958) KARARLARI olarak da bilinen bu kararlar ile, Türk lirasının değeri 3 katından fazla oranda düşürülmüş, Hükümet dış kredi sağlamada adeta dışarıya bağımlı hale gelmişti. 1958 Devalüasyonu dış borç yükünü büyük ölçüde artırdı.
¶ DEVLETÇİLİK: 1950 sonrası liberal dönemde, Türkiye Sanayi Kalkınma Bankası önemli görevler üstlendi.
Kaynaklar:
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya, Menderes'in Dramı, İstanbul 2000.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
MİSAK-I MİLLİ (28 Ocak 1920): Ulusal Ant anlamına gelen Misak-ı Milli , önce Erzurum Kongresi(23 Temmuz-7 Ağustos 1919)'nde kabul edilen ve daha sonra Sivas Kongresi(4-11 Eylül 1919)'nde genişletilerek teyit edilen ilkeleri kapsamaktadır. Son Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından 28 Ocak 1920'de kabul edilen 6 maddelik Misak-ı Milli'ye göre: (1).Osmanlı Devleti'nin 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi'nin yürürlüğe girdiği anda İtilaf devletlerinin işgali altında bulunan Arap çoğunluğunun oturduğu kısımlarının geleceği, bu bölge halkının özgür oyları ile belirlenecektir. Bu mütareke sınırları içinde, Türk-İslam çoğunluğu bulunan kısımların tümü, hiçbir nedenle ayrılık kabul etmez bir bütündür. (2).Halkın oyu ile Anavatana katılmış olan üç sancak yani elviye-i selase(Kars, Ardahan, Batum) için gerekirse tekrar halk oylamasına başvurulmasını kabul ederiz. (3).Türkiye barışına bırakılan Batı Trakya'nın hukuki durumunun saptanması da, halkının tam bir özgürlükle belirtecekleri oylara göre gerçekleşmelidir. (4).İstanbul şehriyle Marmara Denizi'nin güvenliği her türlü tehlikeden korunmak kaydıyla, Akdeniz ve Karadeniz boğazlarının dünya ticaret ve ulaşımına açılması hususunda bizimle diğer tüm ilgili devletlerin birlikte verecekleri karar geçerlidir. (5).Azınlıkların hakları, komşu memleketlerdeki Müslüman halkın da aynı haklardan yararlanmaları şartıyla tarafımızdan kabul ve temin edilecektir. (6).Siyasi, adli, mali gelişmemizi engelleyecek her türlü kayıt ve kısıtlamalara (kapitülasyonlara) karşıyız.
1921 TEŞKiLAT-I ESASiYESi: 23 Nisan 1920'de açılan TBMM, kuruluşundan 9 ay sonra(Ocak 1921'de) yazılı bir anayasa olan 1921 Teşkilat-ı Esasiyesi'ni yürürlüğe koymuştur.
1.¶ 24 Maddelik 1921 Teşkilat-ı Esasiyesi, üç temel ilkeye dayanmaktadır: milli egemenlik , güçler birliği ve Meclisin üstünlüğü . 2.¶ Yasama ve yürütmeyi üzerine alan Meclisin, parlamenter sistemde olduğu gibi, çalışmalarına ara vermesi söz konusu olmamıştır. 1921 Teşkilat-ı Esasiyesi, Meclis seçimlerinin iki yılda bir yapılacağı ve yeni Meclis toplanana kadar eski Meclisin göreve devam edeceği kuralını koyarak, Meclisin sürekli toplantı halinde olacağı ilkesini öngörmüştür. 3.¶ 1921 Teşkilat-ı Esasiyesi, hem 29 Ekim 1923'te Cumhuriyeti kabul eden, hem de 3 Mart 1924'te Hilafeti kaldıran bir anayasadır.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi; ; Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, S.Akşin’in İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (İstanbul 1994); B.Oran; Türk-Yunan İlişkilerinde Batı Trakya Sorunu (Ankara 1986); Bulgaristan’da Türk Varlığı (Ankara 1992), A.C.Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi, ve F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.
==1933 SANAYİ PLANI: 1933'de Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile ithalat kısılarak ülkedeki üretim arttırıldı. Dünyada planlamada önceliğini elinde bulunduran SSCB'den gelen Prof.Orlof'un raporundan da yararlanılan bu sanayi planında, dışarıdan yardım almadan özellikle 15 üretim dalında, pamuklu dokuma, kendir-keten, kamgarn(Merinos yün ipliği), sunni ipek, demir, suni antrasit(kok) bakır, kükürt, seramik, kimya, sünger, gül yağı, kağıt, elektrik, altın-petrol gibi birçok sektöre yatırım yapıldı. Yatırımın %5'lik bir oranının Is Bankası, geri kalanının ise Sümerbank tarafından yapılması öngörülmekteydi.
==MİLLET MEKTEPLERİ(1928)///HALKEVLERİ(1932): 3 Haziran 1928'deki Harf Devriminden sonra, halka okuma-yazma öğretmek amacıyla 21 Kasım 1928'de kurulan mektepler, Millet Mektepleri idi. Halkevleri ise, 19 Şubat 1932'de aynı anda 14 ilde açılmış ve Türk İnkılabı çerçevesinde yeni bir nesil yetiştirmek, kültür ve sanat etkinliklerinde bulunmak amacını gütmüştür.
==MİLLİ KALKINMA PARTİSİ(1945-58): 18 Temmuz 1945'te Nuri Demirağ, Avni Ulaş, Cevat Rıfat Atilhan'ın kurdukları bu siyasi parti, nisbi seçim sistemini, cumhurbaşkanının tek dönem için seçilmesini, tek dereceli seçimleri, belediye başkanının halk tarafından seçilmesini savundu.
==MİLLET PARTİSİ (1948-54): Ilk olarak 18 Temmuz 1948'de Mareşal Fevzi Çakmak'ın fahri başkanlığında DP'den ayrılan Enis Akaygın, Hikmet Bayur, Kenan Öner, Osman Bölükbaşı, Osman Nuri Köni ve Sadık Aldoğan tarafından kuruldu. Demokratiklesmeyi, liberal iktisat programlarını, Çift Meclisli sistemi, Cumhurbaşkanının tek dönem için seçilmesini savunuyordu.
==CUMHURİYETÇİ MİLLET PARTİSİ (CMP)1954-58: Millet Partisi'nin 1954'te kapatılmasından sonra, Osman Bölükbaşı ve arkadaşlarınca 9 Şubat 1954'te kurulan ve Millet Partisi tabanına dayanan partiydi. 1954 ve 1957 secimlerinde %5 civarında oy aldı ve sadece Bölükbaşı’nın secim bölgesi olan Kırşehir'den milletvekili çıkardı. 1958'de Köylü Partisi ile birleşerek CKMP’yi oluşturdu.
==CUMHURİYETÇİ KÖYLÜ MİLLET PARTİSİ(CKMP): Cumhuriyetci Millet Partisi(CMP) ile Köylü Partisi(KP)'nin birleşmeleri sonucunda Ekim 1958'de kuruldu. CMP Genel Başkanı Osman Bölükbaşı, CKMP'nin de genel başkanlığını üstlendi. 1962'de Bölükbaşı (Millet Partisini tekrar kurmak üzere) ayrılınca, Ahmet Tahtakılıç ve Ahmet Oğuz başkanlıgı üstlendi. Parti'nin toparlanması için, MBK'dan ayrılan Ondörtler'e çağrı yapıldı; bu gruptan Alparslan Türkeş 1965'te CKMP'nin genel başkanlığına seçildi.
==ONDÖRTLER OLAYI: 27 Mayıs’dan sonra oluşturulan 38 kişilik MBK içinde yer alan 14 subayın tasfiyesine (ve yurtdışına çeşitli görevlerle gönderilmesine) verilen isimdi.
==OTUZBEŞLER (Peker karşısında Erim): 1946 Seçimleri’nden sonra Başbakan Recep Peker'in sert tavrına karşı çıkan CHP'li ılımlı ve genç milletvekillerinin oluşturduğu gruptu. 26 Ağustos 1946'da yapılan CHP Meclis Grup toplantısında verdikleri oylarla, Recep Peker'in Eylül 1947'deki istifasına kadar giden yolun açılmasında önemli rol oynadılar. 35'ler arasında: Nihat Erim, A.Fuat Cebesoy, H.Suphi Tanrıöver, Memduh Şevket Esendal, Cavit Oral, Kasım Gülek, Cevat Dursunoğlu, Abdurrahman Melek, Celal Sait Siren, S.Raşit Hatiboğlu, Suud Kemal Yetkin gb. isimler yer almaktaydı.
Kaynaklar:
Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.
Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.
Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.
Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.
Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.
Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.
Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.
Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.
Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.
Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.
Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.
Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.
Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.
Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.
Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.
Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.
İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.
İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.
İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.
İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.
Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.
Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.
Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.
Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.
Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.
Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.
Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.
Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.
Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.
Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.
Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.Önelçin,
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.
Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.
Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.
Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.
Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.
Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi; ; Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.
Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.
Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.