KIBRIS SORUNU

Kıbrıs, 1878’e kadar 308 yıl Osmanlı idaresi altında kaldı. 1877 yılında Ruslarla başlayan savaşların Osmanlı Devleti aleyhine sonuçlanması ve Ayastefanos Antlaşması'nın imzalanması üzerine Osmanlılar, Rus tehdidi ve Batı baskısı altında Kıbrıs'ı geçici bir süre için 'mülkiyeti Padişaha ait olmak üzere'  İngiliz yönetimine devretmek zorunda kaldı (1878). İngilizlerin Ada'ya gelmesi ve Rumlara göz yumması ile ENOSİS =yani İLHAK= uğraşları yoğunlaştı. İngiltere, 1914’te Ada'yı ilhak etti; ancak Osmanlı Devleti bunu tanımadı. 1923 Lozan Antlaşması’nda Kıbrıs’ın İngiltere 1914’teki ilhakı tanındı. Kıbrıs’ta, 1925'ten itibaren 'İngiliz tacına bağlı bir sömürge' statüsü uygulandı. Kilisenin girişimiyle gerçekleşen 1950 tarihli Enosis plebisitinden sonra, Kıbrıs Rumları ilhak faaliyetlerini yoğunlaştırdılar. Bu çerçevede Yunanistan ilk kez 1954 yılında sorunu, BM'ye götürerek, plebisit sonuçlarının ve Kıbrıs halkına "self-determinasyon" hakkının tanınması talebinde bulundu. BM önce reddetti ama sorunu 1957'de gündemine aldı. Bu süreçte, Başpiskopos III.Makarios’un 1951’de PEON (Rum Gençlik Teşkilatı) adı altında kurduğu teşkilat, 1953 yılında tahrik edici hareketlerinden dolayı Hükümet tarafından kapatılınca, teşkilat bundan sonra yani 1953 sonrasında EOKA adı altında gizli bir teşkilat halinde çalışmalarını sürdürdü. Yunan Hükümeti'nin desteğiyle EOKA, 1950'li yıllarda Ada'nın İngilizlere ve Türklere karşı eylemler yaptı. Rumların kurmuş olduğu EOKA teşkilatının giriştiği faaliyet, Kıbrıs Türkü'nü VOLKAN adlı 'karşı bir teşkilat' kurmaya yöneltti. Daha sonra TMT yani Türk Mukavemet Teşkilatı adını alan bu örgüt, 'savunma' amaçlıydı.

Daha sonra Türk ve Yunan Başbakanları (Adnan Menderes ve Karamanlis) Zürih'te görüşmeler yaparak, Şubat 1959'da Londra'da anlaşmaya vardılar. 1959 Zürih-Londra Antlaşmaları’nın imzalanmasından sonra, 13 Aralık 1959 seçimlerinde Başpiskopos Makarios Cumhurbaşkanı, Dr.Fazıl Küçük Cumhurbaşkanı Yardımcısı seçildi. Nisan 1960’da Anayasa kabul edildi. 16 Ağustos 1960’da Kıbrıs Cumhuriyeti ilan edildi ve 24 Ağustos’ta BM’ye üye oldu. BM tarafından önerilen federasyon modeli, coğrafi esas dışında anayasal bakımdan büyük ölçüde 1960'da gerçekleştirilmiş; ancak çok geçmeden başarısızlığı da 1960-1963 döneminde görülmüştü. Rum yönetimi Başkanı ve Eokacı Klerides, AKRİTAS planı Kurmay Başkanıydı. 1963-1967 yılları arası saldırıların en yoğun olduğu dönemdi. “Kanlı Noel” adı verilen ve 21 Aralık 1963’te başlayan bir dizi saldırı planı ile, Lefkoşa’nın Türk kesimi kuşatma altına alındı. 

1974 TÜRK BARIŞ HAREKATI : Kıbrıs Rumlarını çözümsüzlükte ve Enosis yolunda cesaretlendiren en önemli etken, BM'nin 4 Mart 1964'de alınan karar uyarınca Rum yönetimini meşru Kıbrıs hükümeti  olarak tanımasıydı. Yunanistan, 1964'de Ada'ya çıkardığı 20 bin askerle fiilen gerçekleştirdiği işgali, Türkleri katlederek Enosis ile noktalamak için, 15 Temmuz 1974 günü Makarios'a karşı 'sözde' bir darbe yaptı. Makarios İngilizlere sığınarak Ada'dan kaçtı. Darbe neticesinde Cumhurbaşkanlığı'na getirilen EOKA'cı Nikos Sampson, Kıbrıs Elen Cumhuriyetini  ilan etti. Bu, ismi söylenmemiş olan ENOSİS idi. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Garanti Antlaşması'na göre müdahele edilmesi için, garantör devletlerden biri olan İngiltere'ye başvurdu; fakat olumlu bir cevap alamayınca, tek başına müdahale etti. 20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekatı yapıldı. 14 Ağustos günü başlayan 2.Barış Harekâtı, 16 Ağustos'a kadar sürdü ve 'Barış Hattı' çizildi.

KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ (KTFD) VE KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ (KKTC)'NİN İLANI : 13 Şubat 1975'de Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi. Birleşmiş Milletler, 12 Mart 1975'te aldığı bir kararla KTFD'nin ilanını kınadı. BM kararından cesaret alan Rumlar, Türk tarafının görüşmelerde sunduğu önerileri reddettiler. Nihayetinde, 15 Kasım 1983’de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ilan edildi.

Kaynaklar:

Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.

Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.

Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.

Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.

Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.

Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.

Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.

Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.

Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.

Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.

Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.

Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.

Baykal, Bekir Sıtkı, Heyet-i Temsiliye Kararları, Ankara 1974.

Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.

Bıyıklıoğlu, Tevfik, Atatürk Anadolu’da, Ankara 1959.

Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.

Borak, Sadi, Atatürk’ün Özel Mektupları, İstanbul 1961.

Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul 1953; Moskova Hatıraları, İstanbul 1956.

Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.

Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.

Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.

Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.

Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.

İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.

İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.

İnan, Arı, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1983.

İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.

Jaeschke, Gotthard; Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi (1918-1922) , Ankara 1989.

Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.

Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.

Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.

Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.

Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.

Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.

Meray, Seha L.; Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar/Belgeler, C.I-VIII, İstanbul 1993; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, Ankara 1977.

Onar, Mustafa; Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları-I-II, Ankara 1995.

Önelçin, H. Adnan; Nutuk’un (Söylev’in) İçinden, İstanbul 1981.

Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.

Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.

Sarıhan, Zeki; Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I-IV, Ankara 1982-1996.

Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, İstanbul 1968.

Sonyel, R.Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1973.

Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.

Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.

Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya , C.I-IV, Ankara 1977-8.

Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.

Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.

Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.

Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi.

Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.

Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.

Ayrıca, A.C.Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi, ve F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.