Bölüm anahatları

  • 5 Haziran 1926 tarihli Ankara Antlaşması (Sınır ve İyi Komşuluk Antlaşması), Türkiye, İngiltere ve Irak hükümetleri arasında imzalandı. 25 yıllık bir süre için %10'luk bir petrol gelirinin Türklere verilmesi kabul edildi. Türk-Irak sınırı, MC'nin saptadığı  Brüksel hattı  olarak kabul edildi. Ancak Brüksel hattı, Tsuta ve Alamut'un güneyinde, bu iki yeri birbirine bağlayan yakın Irak topraklarından geçen kısmını Türkiye'ye bırakmak üzere değiştirildi. Sonuçta Musul Sorunu'nda ufak değişiklikler dışında "Brüksel hattı' kabul edilirken, Türkiye'nin 25 yıl süre ile Musul petrollerinden %10 nisbetinde hisse almasını öngören madde ise, antlaşmaya eklenen notalarla önemini zamanla yitirdi. Türkiye 16 Aralık 1925 tarihli MC kararlarına  tepki göstermişse de, sonradan tutumunu yumuşattı. Türkiye'nin bu durumu kabul etmesinde, Düyun-u Umumiye borçlarının yarattığı ekonomik buhranın etkisi büyüktü. Ayrıca, iç faktörler arasında Saltanat ve Hilafetin kaldırılması gibi radikal değişikliklerin ardından gelen ve İngiliz rolü bulunan Şeyh Sait ayaklanması; ve dış faktörler arasında, Türkiye'nin yalnızlığı ve Musul petrollerinin rekabetinin etkisi de önemli bir yer tutmaktaydı.

    Kaynaklar:

    Atatürk, M.Kemal; Nutuk, C.I-III, İstanbul 1961.

    Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, I-II, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayını, Ankara 1945, 1959.

    Atatürk'ün Okuduğu Kitaplar; Atatürk'ün Yazdığı Kitaplar.

    Atatürk'ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara 1991.

    Atatürkçülük: Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Gn.Kur.yayını, İstanbul 1983.

    Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, (haz.M.Onar), C.I-II, Ankara 1995.

    Acaroğlu, Türker; Açıklamalı Atatürk Kaynakçası, C.I-II, Ankara 1981.

    Ahmad, Feroz-B.T.Ahmad; Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Ankara 1971.

    Atay, F.Rıfkı, Çankaya, İstanbul 1969; Atatürk’ün Bana Anlattıkları, İstanbul 1955.

    Atatürk'ün Milli Dış Politikası (1919-1923), Eskişehir 1992.

    Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1974.

    Aydemir, Ş.Süreyya; İnkılap ve Kadro, Ankara 1932; Tek Adam: Mustafa Kemal, C.I-III, 1963-65.

    Barutçu, Ahmet Faik, Siyasi Hatıralar, Ankara 2001.

    Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Ankara 1953.

    Bilsel, Cemil; Lozan, C. I-II, İstanbul 1933.

    Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Ankara 1953.

    Frey, F.W, The Turkish Political Elite, Cambridge 1965.

    Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi 1939-1945, Ankara 1974.

    Gönlübol, Mehmet-Cem Sar; Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara 1982.

    Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünsel Yapısı (1920-1923), Eskişehir 1985.

    İğdemir, Uluğ; Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, 1969; Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Ankara 1975.

    İnan, Afet, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1968; Medeni Bilgiler, Ankara 1969.

    İnönü, İsmet, Hatıralar, C.I-II, Ankara 1992; Söylev ve Demeçler, İstanbul 1946.

    Kansu, M.Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürkle Beraber, Ankara 1966.

    Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, İstanbul 1969.

    Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Ankara 1968.

    Karal, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara 1969.

    Karpat, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, İstanbul 2015.

    Kocatürk, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Ankara 1988; Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1984.

    Öztürk, Kazım, Atatürk’ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, C.I-II, Ankara 1990; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968.

    Sanal, Türker; Türkiye Cumhuriyeti ve 50 Hükümeti, Ankara 1995.

    Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıraları, C.I-II, İstanbul 1973.

    Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları, C.I-II, Ankara 1990.

    Tökin, F. Hüsrev; Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi, İstanbul 1965.

    Turan, Şerafettin, Atatürk'ün Düşün Yapısını Etkileyen Olaylar Düşünürler, Ankara 2010; Türk Devrim Tarihi C.I-IV, Ankara 1991-9.

    Tunaya, T.Zafer; Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul 1952; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İstanbul 1981.

    Türk Anayasaları; Parlamento Tarihi; ; Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.

    Ünaydın, Ruşen Eşref, Diyorlar ki, (haz.Ş.Kutlu), Ankara 1985.

    Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, İstanbul 1970.

    Ayrıca, F.Armaoğlu’nun, C.Üçok ve O.Sander’in siyasi tarih ile ilgili eserlerinden de faydalanılmıştır.