Bölüm anahatları

  • Mezopotamya kökenli mitoslardan en önemlileri Dicle-Fırat Vadisi’nin eski kentlerinin bulundukları yerlerde yapılan arkeolojik kazılar da bölgede, İ.Ö. 4000 kadar erken bir tarihte Sümerliler denen bir halkın yaşamakta olduğunu göstermiştir. Ur, Uruk ve Kiş gibi yerlerde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmış gelişmiş bir uygarlığın Sümerlilerin eseri olduğu kabul edilmektedir.

    Çiviyazısı denen yazı biçimi onların buluşu olduğu gibi, kentlerinin son derece karakteristik özelliğini oluşturan "zigürat" adıyla tanınan şaşırtıcı tapınak kuleleri kurmuşlardır. Dilleri "bitişken"a diller türünden olmakla birlikte, dilsel 'bağlantıları için kesin bir şey söylenememektedir.

    "Dumuzi, Tammuz'un Sümercedeki biçimi iken; İnanna, Sami dilindeki İştar'ın, yani "göğün kraliçesinin Sümercedeki karşıtıdır. Dumuzi, ölen, ilkbaharda yeniden doğan bitkilerle birlikte yeniden dirilen bitkiler dünyası tanrılarının ilkidir.  Mitos, Tammuz ayinlerinin temelini oluşturur. Tanrının yeraltı dünyasında tutsak tutuluşu, öykünün temelidir. Ölümü, İnanna'nın yeraltı dünyasına inişinin nedeni olarak görünür.

    İnanna ölümün gözleri ile karşılaşınca ceset olur. İnanna’nın veziri Ninşubur gerekenleri iletmesi ile Enlil ve Nanna işe karışmak istemeseler de Enki İnanna’yı yeniden canlandırmayı başarır. İnanna kendisine eşlik eden cinlerle Uruk şehrine gelerek kocası Dumuzi’yi bulur. Dumuzi gerekli saygıyı göstermeyince İnanna onu kendi yerine ölüler diyarına götürmeleri için cinlere teslim eder. Dumuzi kurtarılmak için güneş tanrısı Utu’ya yalvarır. Mit burada bitmekle birlikte Tammuz ayinlerinde mitin başka bir biçimi anlatılır. Dumuzi’nin yeraltına inişiyle birlikte yeryüzünün kaosa dönmesi, İştar’ın (İnanna) yeraltına inerek onu kurtarması söz konusudur.

    Dumuzi’inin yeraltından çıkışı her tarafın yeşermesi olarak ilkbaharın tanımıdır.  Yeni Yıl törenlerinde Dumuzi’yi, İnanna’yı temsil eden kutsal evlilik törenidir. Dumuzi aslında Sümerlerin Uruk kentinin kralıdır. Tanrıçası ise İnanna’dır. Bazı kaynaklara  İnanna aslında çoban Dumuzi’yi değil çiftçi Enkimdu’yu istemektedir.

    Sümer dönemine ait olan Tammuz ayinlerinde, daha sonraki biçimiyle karşılaşılır. Ayinlerde, Tammuz'un ölüler dünyasına inmesi üzerine ülkenin içine düştüğü kargaşa anlatılır. İştar'ın Tammuz'u ölüler dünyasından kurtarmak için oraya inişinden söz edilmekte; ayin Tammuz'un diriler dünyasına zaferle geri dönüşüyle sona ermektedir. Ayinler mevsimler ile ilgili bir ritüelin bir parçasıdır.

    İnanna ile Dumuzi mitosu  "ritüel mitosu" olarak tanımlanabilir. Mitosun, özgün biçiminden uzaklaşmasının olası bir nedeni, Sümerlilerin deltaya, inmeleri üzerine çobanlıktan tarımsal bir yaşam biçimine geçme süreci içinde bulunmaları olgusunda aranabilir. Âyinlerde Tammuz ve İştar, sık sık, erkek ve dişi çam (köknar) ağacı altında canlandırılırlar; ve çam. Dicle-Fırat deltasında bulunan bir ağaç olmayıp, Sümerlilerin geldikleri dağlık bölgeye özgü bir türdür.

    Kaynakça: Hooke, S.H. (1995), Ortadoğu Mitolojisi, Çev. A. Şenel, Ankara: İmge yayınevi.