KT D10-12
Költigin Yazıtı (Doğu Yüzü 10-12)
D10
y(a)gı bol(u)p it(i)nü y(a)r(a)tunu um(a)du͡k y(a)na iç(i)km(i)ş bun͡ça iş(i)g küç(ü)g birtü͡kg(e)rü s(a)k(ı)nm(a)tı türü͡k bod(u)n ölür(e)yin ur(u)gs(ı)r(a)t(a)yin tir (e)rm(i)ş yok(a)du b(a)rır (e)rm(i)ş üze türü͡k t(e)ŋrisi türü͡k ıdu͡k yiri
Düşman olup kendini düzene sokup örgütlenememiş yine (Çinlilere) bağımlı olmuş.(Çin halkı) bunca işi gücü vermesini düşünmeden “Türk halkını öldüreyim, neslini yok edeyim” dermiş. (Türk halkı) yok olmak üzere imiş. Yukarıda Türk Tanrısı Türk kutsal yeri
itin- ‘kendini düzene sokmak’ < it- ‘düzenlemek’ –(i)n [dönüşlülük eki] –ü [zarf-fiil eki]
yaratun- ‘örgütlenmek’ < yarat- ‘yapmak, düzenlemek’ –(u)n [dönüşlülük eki] –u [zarf fiil eki]
uma- ‘yapamamak, gücü yetmemek’ –ma [olumsuzluk eki] –duk [1. çoğul kişi belirli geçmiş zaman eki: itinü yaratunu umaduk “kendini düzene sokup örgütlenememiş”]
yana ‘yine, yeniden, tekrar’ < yan- ‘dönmek’ –a [kalıplaşmış zarf-fiil eki]
içik- ‘bağımlı olmak’ < iç ‘iç’ +ik [isimden fiil yapım eki] –miş [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
iş ‘iş’ +(i)g [belirtme durumu eki]
küç ‘güç, kuvvet’ +(ü)g [belirtme durumu eki]
bir- ‘vermek’ –tük [sıfat-fiil eki] +gerü [yön gösterme eki]
sakın- ‘düşünmek’ < sa- ‘hesap etmek, saymak’ –k ‘düşünen, tedbirli’ [fiilden isim yapım eki] +ı [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –matı [olumsuz zarf-fiil eki]
ölür- ‘öldürmek’ < öl- ‘ölmek’ –ür ‘öldürmek’ [ettirgenlik eki] –eyin [1. tekil kişi emir eki]
urugsırat- ‘nesilsiz bırakmak’ < urug ‘kabile’ +sıra ‘çocuksuz bırakmak’ [isimden fiil yapım eki] –t [ettirgenlik eki] –ayın [1. tekil kişi emir eki]
yokad- ‘yok olmak’ < yo- ‘yok olmak’ –k ‘yok’ [fiilden isim yapım eki] +ad [isimden fiil yapım eki] –u [zarf-fiil eki: yokadu barır ermiş “yok olmaya doğru gidermiş”]
ti- ‘demek’ –r er-miş [3. tekil kişi geniş zamanın rivayeti eki]
ı- ‘göndermek’ –duk [sıfat-fiil eki: ıduk yiri subı “kutsal yeri suyu (vatanı)”]
D11
subı (a)nça (e)tm(i)ş türü͡k bod(u)n yoo͡k bolm(a)zun tiy(i)n bod(u)n bolçun tiy(i)n k(a)ŋ(ı)m ilt(e)r(i)ş k(a)g(a)n(ı)g ög(ü)m ilbilge k(a)tun(u)g t(e)ŋri töp(ü)sinte tut(u)p yüg(e)rü kötürm(i)ş (e)r(i)n͡ç k(a)ŋ(ı)m k(a)g(a)n yiti y(e)g(i)rmi (e)r(i)n t(a)ş(ı)km(ı)ş t(a)şra
suyu (vatanı) böylece düzenlemiş. Türk milleti yok olmasın diye millet olsun diye babam İlteriş Kağanı annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yükseğe kaldırmış muhakkak ki. Babam Kağan on yedi adamla dışarı çıkmış (baş kaldırmış), (İlteriş) dışarı
sub ‘su’ +ı [3. tekil kişi iyelik eki]
bol- ‘olmak’ -ma [olumsuzluk eki] -zun [3. tekil kişi emir eki]
ti- ‘demek’ -(y)in [zarf-fiil eki]
bol- ‘olmak’ –çun [3. tekil kişi emir eki]
kaŋ ‘baba’ +(ı)m [1. tekil kişi iyelik eki]
ög ‘anne’ +(ü)m [1.tekil kişi iyelik eki]
katun ‘hatun, kadın’ +(u)g [belirtme durumu eki]
töpü ‘tepe’ (> töpe > tepe) +si [3. tekil kişi iyelik eki] +n [zamir n’si] +te [bulunma-çıkma durumu eki]
kötür- ‘yukarıya kaldırmak, yüceltmek’ –miş [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
er- ‘i- yardımcı fiili’ –(i)nç [fiilden isim yapım eki: erinç ‘şüphesiz, muhakkak ki, -tır.’ Çekimli fiillerin sonuna gelerek kesinlik ifade eder.]
er ‘adam, erkek’ +(i)n [araç durumu eki]
taşık- ‘dışarı çıkmak, baş kaldırmak’ < taş ‘dış, dışarı’ –ık [isimden fiil yapım eki] –mış [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
taş ‘dış, dışarı’ +ra [yön gösterme eki]
D12
yor(ı)y(u)r tiy(i)n kü (e)ş(i)d(i)p b(a)lı͡kd(a)kı t(a)gı͡kmış t(a)gd(a)kı inm(i)ş tir(i)l(i)p y(e)tm(i)ş (e)r bolm(ı)ş t(e)ŋri k͡üüç birtü͡k üç(ü)n k(a)ŋ(ı)m k(a)g(a)n süsi böri t(e)g (e)rm(i)ş y(a)gısi k͡ooń t(e)g (e)rmiş ilg(e)rü k͡uur(ı)g(a)ru sül(e)p tirm(i)ş kubr(a)tm(ı)ş k(a)m(a)gı
yürüyor (baş kaldırıyor) diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş, toplanıp yetmiş kişi olmuşlar. Tanrı güç verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker gönderip toplamış bir araya getirmiş hepsi
yorı- ‘yürümek’ –(y)ur [3. tekil kişi geniş zaman eki]
balık ‘şehir’ +da [bulunma durumu eki] +kı [aidiyet eki]
tagık- ‘dağa çıkmak’ < tag ‘dağ’ +ık [isimden fiil yapım eki] –mış [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
tag ‘dağ’ +da [bulunma durumu eki] +kı [aidiyet eki]
in- ‘inmek’ –miş [3.tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
tiril- ‘toplanmak’ < tir- ‘toplamak’ –(i)l [edilgenlik eki] –(i)p [zarf-fiil eki]
bir- ‘vermek’ –tük [geçmiş zaman sıfat-fiil eki]
sü ‘asker’ +si [3. tekil kişi iyelik eki]
tir- ‘toplamak’ –miş [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]
kubrat- ‘toplamak, bir araya getirmek’ < kubra- ‘toplamak’ –t [ettirgenlik eki] –mış [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman eki]