Genel
Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş
Konu özeti
1. HAFTA: DERS HAKKINDA BİLGİLENDİRME VE ÖĞRENCİ GRUPLARININ OLUŞTURULMASI
Tanışma, derse giriş, çalışma alanı ve dersin işlenişi hakkında bilgi verilmesi, Öğrenci gruplarının oluşturulması
ÖNEMLİ NOT:
- Öğrenciler haftalık kritik konularına göre ve daha önceden belirlenmiş sıraya göre her bir öğretim üyesinden kritik alacaklardır. Öğrenciler mutlaka hazırlıklı gelmelidir.
- Öğrenciler kritik konularını Peyzaj Planlama 1 ve Peyzaj Planlama 2 derslerini gözden geçirerek hatırlayabilirler. Öte yandan ana kritik konularına ilişkin genel bilgi, kritik öncesi hafata verilebilir.
3. HAFTA: PEYZAJ SÖRVEYİ GRUP ÇALIŞMASI KRİTİKLERİ
Öğrenci grup çalışmalarının sunumları ve öğretim üyesi kritikleri
4. HAFTA: PEYZAJ SÖRVEYİ KRİTİKLERİ VE PEYZAJ BİLGİ SİSTEMİ VERİ TABANI OLUŞTURMA
Peyzaj Bilgi Sistemi Veri tabı oluşturma tekniği için öğrencilerin kullanabileceği kaynak kitap ekte erilmiştir. Bu kitap için kayndak gösterimi aşağıda verilmiştir:
Kaynak Gösterimi: Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. ve Bilgili, C., 2013. Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu PKAD TK DESTEK DOKUMAN 1. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 Nolu PEYZAJ-44 Projenin Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
5. HAFTA: PEYZAJ ENVANTERİ GRUP ÇALIŞMASI KRİTİKLERİ
Peyzaj Envanteri (PE)
Peyzaj envanteri, holistik bakış çerçevesinde mevcut doğal ve kültürel her verinin peyzaj bütünü bağlamında ifadesi anlamına gelmektedir. Peyzaj envanteri ile peyzajın karakterine katkıda bulunan tüm ögeleri ve bu ögeler arasındaki etkileşimi tanımlamaya olanak sağlayacak şekilde peyzaja ait tam bir dokümantasyon sağlanmalıdır. Ayrıca bir peyzaj envanteri çalışması, peyzajın insanlar üzerinde yarattığı mekan duygusunu tam ifade edebilmek amacıyla estetik ve algısal verileri de kapsamalıdır (Şahin ve ark.,, 2014).Kaynak: Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. ve Bilgili, C., 2013. Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 Nolu PEYZAJ-44 Projenin Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
8. HAFTA: PEYZAJ SÖRVEYİ VE ENVANTER ÇALIŞMALARINA DAYALI TARTIŞMA (BEYİN FIRTANASI), GZOT VE STRATEJİK PEYZAJ PLANLAMA YAKLAŞIMINI ANLATIMI
STRATEJİK PLANLAMA YAKLAŞIMI:
- GZOT
- SORUN ANALİZİ
- VİZYON, AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ
- PAYDAŞ ANALİZİ
11. HAFTA: VİZYON, AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİ GRUP ÇALIŞMASI KRİTİKLERİ
Peyzaj Vizyonu ve Hedefler
Peyzaj değerlendirmesi çalışmalarına geçmeden önce, peyzaj envanter ve analiz aşamalarına dayalı olarak, çalışılan alanla ilgili genel bir “peyzaj vizyonu” oluşturulmalıdır. Bir peyzaja ilişkin gelecekteki arzulanan durumu işaret edecek bu vizyon, peyzaj değerlendirmelerini yönlendirecek ve bütünleştirecektir (Şahin ve ark., 2014).
Peyzaj vizyonu belirlendikten sonra her bir peyzaj ögesi, peyzaj bileşeni ve fonksiyonu için hedefler belirlenir. Planlama sürecinde, bir sonraki “peyzaj stratejileri” aşaması, bu hedef analizlerine dayalı olarak yürütülmelidir. Hedef belirlemede kritik derecede önemli olan konu mevcut peyzaj üzerine baskı-etki faktörlerinin dikkate alınmasıdır. Bu bağlamda peyzaj fonksiyonlarına ilişkin haritalar hazırlanırken, o fonksiyonla ilgili peyzajın kalitesini artırabilecek mekansal iyileştirmeler, baskı unsurlarının bertarafı vb. konuları içeren potansiyel peyzaj fonksiyon analizi ya da hedef haritaları oluşturulabilir. Böylece insan faaliyetlerinden kaynaklanan baskı unsurları sebebiyle peyzaj fonksiyon değeri düşük olan bir peyzaj, iyileştirme hedefleri ile yüksek derecede bir fonksiyona ulaştırılabilir. Bu haliyle o peyzaj, salt peyzaj koruma alanı değeri kazanabilir. Öte yandan, bu tür potansiyel fonksiyon değerlendirmeleri peyzaj stratejileri geliştirme aşamasında da yürütülebilir (Şahin ve ark., 2014)..
Kaynak: Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. ve Bilgili, C., 2013. Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 Nolu PEYZAJ-44 Projenin Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
13. HAFTA: PEYZAJ ANALİZİ GRUP ÇALIŞMASI KRİTİKLERİ
Aşağıdaki özet bilgi kaynağı :
Kaynak: Şahin, Ş., Perçin, H., Kurum, E., Uzun, O. ve Bilgili, C., 2013. Bölge - Alt Bölge (İl) Ölçeğinde Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi Ulusal Teknik Kılavuzu. Müşteri Kurumların T.C. İçişleri Bakanlığı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı olduğu, T.C. Ankara Üniversitesinin Yürütücü Kuruluş olduğu ve TÜBİTAK KAMAG 1007 Programı 109G074 Nolu PEYZAJ-44 Projenin Çıktısı, 148 Sayfa, Ankara.
Yukarıda verilen ana kaynakta atıf yapılan kaynak listesine http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/27255/ adresinden erişilebilir.
1 PEYZAJ KARAKTER ANALİZİ VE DEĞERLENDİRMESİ (PKAD) YÖNTEMİ
Peyzaj, onu oluşturan ögelerin kompozisyonu ve bu ögelerin karşılıklı etkileşimi ile oluşan süreçlerle biçimlenmektedir. Tek bir parametredeki değişim tüm peyzajı değiştirebilmektedir. Peyzaj, holistik[1] yaklaşımla anlaşılabilecek bir kavramdır. Bu bağlamda, peyzaj değerlendirmelerinde her bir ögenin, bütün içinde diğer ögelerle olan etkileşimi çerçevesinde ele alınması gereklidir. Diğer bir anlatımla, bir peyzajı tanımlayabilmek için, onu oluşturan her bir ögeyi bütün bağlamında ifade etmek gereklidir.
Uzun yıllar, alan kullanım planlaması ve yönetiminde dikkate alınan bir ölçüt olarak peyzaj ile ilgili vurgu, koruma-kullanım kararları çerçevesinde bir alanı diğerinden daha değerli kılan peyzaj kıymetlendirmesi üzerine olmuştur. Peyzaj değerlendirmesi ise bir alanı diğerinden farklı kılan peyzaj karakter sınıflandırması ve tanımlamasını da içeren, bir araç olarak 1980’lerden sonra ortaya çıkmıştır. Peyzaj sınıflandırmasının (ya da karakterizasyonun) son ürünü kıymet-bağımsız tanımlanan peyzaj karakter tipleri ve/veya alanları haritalarıyla birlikte bu karakteri biçimlendiren en önemli kilit süreçlere ilişkin analizlerdir. Süreçte alan kullanım değişiklikleri ve gelişim tiplerinin baskıları gibi değişim güçleri de tanımlanmaktadır. Peyzaj karakterine ilişkin yargılama aşamasındaki temel ürünler ise, peyzaj stratejilerinin geliştirilmesi, peyzajlara bir statü atama, peyzaj kapasite belirlemesine ilişkin kılavuz bilgiler ve nihai ürün olarak, peyzaj planıdır.
Bu teknik kılavuz ile tanımlanan PKAD yönteminin (Şekil 1) ortaya konulmasında, dünyada birçok ülkede uygulanmakta olan, karakter temelli olan ya da olmayan peyzaj analizi ve değerlendirmesi yöntemleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Aynı zamanda, akademik ve bilimsel makale, tez, kitap, vb. güncel yayınlar da analitik olarak ayrıntılı incelenmiştir. Bu kılavuzun bilimsel temelini oluşturan bu çalışmalar, Destek Doküman 2’de sunulmuştur. Yararlanılan başlıca kaynaklar ise şunlardır: Van Eetvelde & Antrop, 2007; McHarg, 1969; Haase, Sözen, 1981; 1989; Klijen & Haes, 1994; EPA, 1997; Cleland et al, 1997; Jones, et al, 1997; Bukácek & Matejka, 1997; Steiner, F.R., 2000; Swanwick, 2002; Berman, 2002; Uzun, 2003; Wrbka & Peterseil, 2003; Wascher et al, 2005; Exmoor National Park Authority, 2007; Pastor et al, 2007; Seguin, 2007; Kozanoğlu, 2009; Natural England, 2012; Atik, 2009; Uzun ve ark., 2010; Chuman & Romportl, 2010; Hampshire Country Counsil, 2012; Hong Kong Planning Department, 2012; ; Staffordshire County Council, 2012 incelenmiştir.
Genel olarak peyzaj planlama süreci, APS’nin de vurguladığı peyzajların tanımlanması (envanter ve analiz) ve değerlendirilmesi olmak üzere iki temel aşamadan oluşmaktadır
[1] Holistik yaklaşım: Totalistik yaklaşımın karşıtı, holism. Holistik yaklaşım, bireysel ögelerin analiziyle var olan yapının anlaşılamayacağını savunmakta ve bu nedenle sistemlerin bütün olarak çalışılmasını önermektedir.
1.1 Peyzaj (Karakter) Analizi (PKA)
Aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır.
1.1.1 Peyzajın yapısının (peyzaj karakter tiplerinin tanımlanması ve haritalanması)
Algılanabilir peyzajı tanımlamada kullanılacak Peyzaj Karakter Tiplerinin ve Peyzaj Karakter Alanlarının belirlendiği aşamadır.
Peyzaj Karakteri, bir peyzajda kalıcı bulunan farklı ve algılanabilir ögelerin ve süreçlerin oluşturduğu desen ile bunların insanlar tarafından nasıl algılandığını ifade eden bir terimdir. Jeoloji, toprak, bitki örtüsü, alan kullanımı, yerleşim alanları, vb. özelliklerin farklı mekânsal kombinasyonlarını yansıtmaktadır.
Şekil 1: Peyzaj Karakter Analizi ve Değerlendirmesi (PKAD) süreci ulusal yaklaşımı
Peyzaj tiplerinin belirlenmesinde peyzaj bileşenleri belirli bir hiyerarşide çakıştırılarak benzer özelliklere sahip homojen desenler belirli bir isim altında sınıflandırılır. Doğal ve kültürel peyzaj bileşenleri bir arada peyzaj desenini ve peyzaj karakterini belirlerler (Şekil 2).
Peyzaj bileşenleri oluşumları, fonksiyonları ve mekânsal dağılımları göz önünde bulundurulduğunda birbirlerine bağımlıdırlar (Şekil 3). Mcharg (1969), geliştirdiği ekosistem analizi yönteminde peyzaj bileşenlerinin, neden-sonuç ilkesinde belirli bir sırada analiz edilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Mekânsal deseni belirleyen temel ekosistem bileşenlerinin seçiminde, genel olarak ölçek-temelli hiyerarşi dikkate alınmaktadır. Örneğin küresel ölçekte temel desen, iklim ve jeoloji parametreleriyle belirlenmektedir. Bu bileşenler fizyografik yapı ile birlikte toprak özelliklerinin belirleyicisidir. Bu dört parametrenin etkileşimi, bitki örtüsünün karakteristiklerinde önemli etkendir. Bu sıralamada geri-beslenimler de söz konusudur. Örneğin bitki örtüsü toprak özelliklerini etkilerken, iklim bileşeninin de belirleyicisi olabilir. Avrupa ölçeğinde, iklim ve jeomorfoloji ekolojik desenin temel belirleyicileri olarak ele alınırken, bunları jeoloji ve toprak izlemektedir (Mücher et al., 2003).
Şekil 2 Peyzaj desenini oluşturan bileşenler
Şekil 3: Mücher et al. (2003)’ın abiyotik, biyotik ve kültürel olguların fonksiyonel hiyerarşisinde peyzaj karakteri.
Peyzaj bileşenleri/veri katmanları belirlendikten sonra her bileşene ait özellikler yeniden gruplandırılabilir. Bunun amacı, çok sayıda özelliğin çakıştırılmasıyla ortaya çıkacak çok sayıda peyzaj tipi sayısını azaltmaktır. Yeniden gruplandırılmış özelliklerin kodlaması yapıldıktan sonra çakıştırılmalarıyla peyzaj tipleri elde edilir ve kodlamaları yapılır.
Peyzajın yapı analizi, birbiri ile hiyerarşik olarak ilişkili üç çalışmayı kapsamaktadır.
1. Peyzaj Birimleri Analizi
2. Peyzaj Karakter Tipleri Analizi
3. Peyzaj Karakter Alanları Analizi
Peyzaj Birimleri, Peyzaj Karakter Tipleri ve Peyzaj Karakter Alanlarının hiyerarşik yapısı, peyzaj özelliklerine ilişkin ulusal ve bölgesel politikaların bölge (Düzey 1), alt-bölge (il ölçeği) ve yerel ölçeklerdeki strateji geliştirme ve planlama eylemlerine (Düzey 2) ve daha alt ölçeklerdeki (Düzey 3) uygulama ve yönetim çalışmalarına aktarılmasını sağlayacaktır (Çerçeve Not 1)
PKT analizi hiyerarşik olarak PB analizinden sonra gerçekleştirilmelidir. Her aşamadaki yeniden gruplamalarda, bir önceki aşamada gerçekleştirilmiş veri gruplamaları kullanılır.
Çerçeve Not 1: PB ve PKT haritalarının hazırlanmasına ilişkin önemli notlar
1. PB ve PKT aşağıdaki düzeylerde hazırlanmalıdır:
Düzey 1: Ayrıntı ölçeği 1/25.000’dir. bu ölçekte, Düzey 1 tiplerinin gruplandırmasında, çalışılan alanda peyzajı farklı kılan temel öğeler (örneğin; tarım deseni, arazi şeması vb.) dikkate alınır.
Düzey 2: Ayrıntı ölçeği 1/10.000’dir. Bu ölçekte, Düzey 2 tiplerinin gruplandırılmasında, çalışılan alanda peyzajı farklı kılan temel öğeler (örneğin, bitki örtüsü türü, tarım deseni türü, vb.) dikkate alınır.
Düzey 3: Ayrıntı ölçeği 1/5000’dir. Peyzaj karakteristiklerinin belirlenmesinde daha ayrıntılı bilgiler analizlere dahil edilir.
2. İdari ve doğal sınır ilişkisi kurulmalıdır.
Peyzaj Birimi (PB) belirli peyzaj ögelerinin/veri katmanlarının çakıştırılması ile belirlenen farklı ve homojen en küçük alanlardır. Bu ayırt edilebilen en küçük mekanlar, aynı kullanım uygunluğunu, aynı dayanma gücünü, aynı gelişim olanak ve bakım gereksinimini gösteren diğer bir deyişle doğal potansiyelin güvenliği ve dayanıklılığı açısından benzer önlemlere gereksinim duyulan birimleridir (Koç ve Şahin 1999).
Peyzaj birimlerinin oluşturulması için çakıştırılacak peyzaj bileşenlerine ait özellikler/tipolojiler, karakter tipi tanımlamada akılda kalıcı ve farklılık yaratan temel unsurları vurgulayabilmek açısından tekrar gruplandırılırlar. Bu gruplandırmada ölçeğe bağlı veri ayrıntısı da göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, jeolojik yapıya ilişkin 1/25.000 ölçekli ulusal veri tabanında kayaç yapısına ilişkin tipolojiler ayrıntılı olarak hazırlanmışken, bunların sadece metamorfik, sedimenter ve volkanik kayaçlar biçiminde yeniden sınıflandırılması peyzaj karakter tipleri ve alanlarını tanımlamada yeterli olabilir.
Peyzaj Karakter Tipi (PKT) ile ayırt edilebilen ve nispeten homojen karakterdeki alanlar tanımlanmaktadır. Tipler, PB veri katmanlarına ait tipolojilerin, peyzajdaki farklılaşmaları ortaya koyabilecek şekilde yeniden gruplandırılmasıyla elde edilir. Bir peyzajda tekrarlanabilen peyzaj tipleri, çakıştırma veri katmanları açısından aynı niteliklere sahiptirler. PB çakıştırma parametrelerinin heterojenliğine ve veri ayrıntısına bağlı olarak çok küçük alanları kapsayabilir ya da çok sayıda ünite oluşabilir. Çok sayıda ünitenin oluşması, insan algısı açısından farklı karakterdeki peyzajları tanımlamayı güçleştirebilir. Peyzajları karakterize edecek veri basitleştirmesine ve bu amaçla veri gruplamalarına gereksinim bulunmaktadır. Bu yeniden gruplamada elde edilen çakıştırma poligonları Peyzaj Karakter Tipi olarak isimlendirilir. Böylece peyzajın yapısı daha kolay algılanabilir tiplerle ifade edilebilecektir.
Peyzaj Karakter Alanları (PKA) ölçeğe bağlı olarak farklı peyzaj tiplerini kapsayabilir. Bir Peyzaj Karakter Alanı, diğer alanlardan farklılık gösteren, ortak özelliklere sahip, kültürel, doğal ve görsel özellikleri nedeniyle bir yeri ya da bölgeyi temsil eden, dolayısıyla çoğu kez o yerin ismiyle anılan bir alandır. PKT’den PKA belirlemeye ilişkin yaklaşım Şekil 4’de hipotetik olarak açıklanmıştır.
Şekil 7: Peyzaj Karakter Tipleri ve Peyzaj Karakter Alanları ilişkisi ve oluşumu
1.1.2 Peyzaj fonksiyonlarının analizi ve haritalanması
Fonksiyon analizi; bir peyzajı biçimlendiren ya da dönüştüren doğal, kültürel ve algısal süreçleri kapsamaktadır. Peyzaj analizlerinde insan müdahalesi ile değişebilen ve dönüşebilen ekolojik süreçler öncelikli ele alınmalıdır. 1981’de ortaya konan Dünya Koruma Stratejisi önemli ekolojik süreçlerin ve insan varlığının sürdürülmesi, geliştirilmesi için yaşam destek sistemlerinin korunmasını vurgulamıştır (Demirel, 2005).
PKAD sürecinde, yargı bağımsız yürütülen peyzaj karakter sınıflandırmasının ardından peyzaj karakter değerlendirmesine temel oluşturacak ölçütler ya da göstergeler peyzaj fonksiyon analizi ile ortaya konulmaktadır. Peyzaj ögelerin karşılıklı etkileşimi ile oluşan süreçler peyzaj fonksiyonu olarak tanımlanmaktadır. Su süreci, habitat değeri, kültürel değer, biyoçeşitlilik, erozyon riski, görsel değer, biyotik verimlilik, vb. peyzaj fonksiyon analizi kapsamında çalışılmalıdır. Her peyzaj özgün yapısı/karakteri dolayısıyla farklı temel ve kilit süreçler tarafından biçimlendirilmiş olabilirler. Bir PKAD sürecinde öncelikle bu temel ve kilit süreçler belirlenmelidir. Öte yandan aşağıdaki konular, fonksiyon analizlerinin etkin gerçekleştirilmesini etkilemektedir:
· Veri elde edilebilirliği
· Teknik olanaklar
· Uzman varlığı ve dayanışması
· Zaman
Peyzaj fonksiyonlarının analizi ve değerlendirmesi üç yönde PKA’ya hizmet edecektir.
· Peyzajın fonksiyon analizi peyzaj fonksiyon değeri yüksek yerlerin belirlenmesine ve buna göre peyzaj koruma ve gelişim stratejilerinin üretilmesine olanak sağlayacaktır.
· Her bir peyzaj tipinin ve deseninin fonksiyon ile ilişkisi ortaya konularak tutarlı koruma-kullanım stratejileri ortaya konulabilecektir.
· Sektörel (tarım, sanayi, yerleşim, vd.) gelişim kararlarına peyzaj fonksiyonlarının etkisi ya da sektörlerin peyzaj fonksiyonlarına etkileri saptanabilecektir.
1.1.3 Peyzaj değişim ve baskı analizi
PKAD sürecinin bu aşamasında zamansal ve mekansal peyzaj değişim analizleri yapılmalıdır. Bunun yanı sıra insan aktivitelerinin (özellikle tarım, ormancılık, endüstri, trafik, yerleşim) sebep olduğu mevcut ve potansiyel tehdit, çelişki ve risklerin analizleri de bu aşamada gerçekleştirilir.
APS’de peyzajları dönüştüren güç ve baskıları analiz etme ile değişimleri kaydetmenin gerekliliğini vurgulamaktadır. Peyzaj değişim ve baskı analizi CBS ve Uzaktan Algılama teknolojilerinden yararlanılarak gerçekleştirilebilir. Üzerinde çalışan peyzaja ilişkin yazılı ve sözlü belgeler de peyzaj değişimini saptamada değerlendirilebilir. Ayrıca literatürde eski yer isimleriyle peyzajdaki değişimlerin belirlendiği çalışmalar bulunmaktadır.
Peyzaj envanter ve analizi çalışmalarıyla elde edilen bilgilerin, koruma-kullanım kararları açısından sağladıkları olanaklar ve kısıtlamaların yorumlanması da bu aşamada yapılabilir. Bu bağlamda planlama alanına ilişkin güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditlerin bir arada değerlendirildiği GZFT Analizi kullanılabilir.14. HAFTA: PEYZAJ ANALİZİ GRUP ÇALIŞMASI KRİTİKLERİ
Öğreciler en az 3 analiz gerçekleştirecvekler ve bu analizlere ilişkin politikalar ve stratejiler üreteceklerdir.
Peyzaj Analizine ilişkin diğer örnek çalışmalara aşağıdaki adresten erişilebilir:
https://drive.google.com/open?id=1ldFk-yBBQ80KhVsxGHSQk4WxFdGTG0pU