Diş Hekimliği ve Psikiyatri
DİŞ HEKİMLİĞİ VE PSİKİYATRİ
Doç Dr Bora Baskak
DERSİN AMAÇLARI
• Diş Hekimliği’nde sık karşılaşılan psikiyatrik durumlar hakkında bilgi edinmek
• Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi’ni tanımak
• Hangi durumlarda psikiyatri uzmanından konsültasyon isteyeceğini öğrenmek
• Dental fobi ve dental fobiye yaklaşımı öğrenmek
Diş neden önemli bir ruhsal simge?
• Neredeyse tüm kültürlerde ‘diş’ le ilgili mitler var.
• Anglo-sakson: diş perisi
• Orta çağda: diş yakma (İngiltere). Yakmayanlar öbür dünyada onu arayacak
• Yeni çağ: 6. dişi gömme törenleri (gömmezsen öbür dünyada ararsın). Hispanik kültürde “ratoncito perez”
• Fransa ve Belçika “La petite souris”
• Çin Japonya ve Hindistanda dişi evin çatısına atıp düşen dişi bulma (çatıdaki fare onu kendi dişiyle değiştiriyor).
• Kuzey Avrupa: Hammespeiko
• Günümüzde diş perisi (not bırakan ve bırakmayan versiyonları)
Psikanalitik Gelişim Kuramına Göre Dişerin Önemi
• Yaşamın ilk yılı “Oral dönem”
- Anneyle bütünlük: tam bağımlılık, primer narsisizm
- Emme refleksi, süt “iyi”, acıkma “kötü”
- Self- object ayrımı yok (nesne sürekliliği)
- Dişler yok, her şey ağza götürülüyor.
- Diş kaşıyıcıların verdiği his: ambivalan bir his.
- Bebeklik dönemindeki en büyük acı (anksiyete) kaynaklarından birisi dişlerin çıkması dönemi.
Erik Eriksson’a göre:
• “Dişler öyle büyük bir zıtlığı temsil ederler ki, yenidoğan bir bebeğin yaşamında onu hayatta tutan tek haz kaynağının aynı zamanda dişlerin gelişimi sırasında ona en büyük acıyı veren bir oragana dönüşümünü, bu esnada ısırınca ortaya çıkan acının üstesinden gelmenin tek yolunun daha fazla ısırmak olmasını, ondan kaçan memeyi ağızda tutmanın tek yolu ısırmakken ısırdığı zaman memenin ondan daha fazla kaçması deneyimini bilinçli akılla kafada tasavvur edebilmek çok güçtür.”
• Freud: interpretation of dreams: diş kaybı ile kastrasyon fobisi arasında bağlantı kurmuştur.
• 3-5 yaş “Fallik dönem” Oedipal dönem à kastrasyon fobisi à babayla özdeşim : diş kaybı (ödenen bedel)?
Dişler ve Beyin aynı embriyonik taslak üzerinden gelişir
• İkisi de ektodermden gelişir.
• İkisi de çevreyle insanın etkileşimini sağlayan dış organlardır. Çevreyi “dişimizle tırnağımızla” değiştiririz.
• Doğuştan gelen beyin hastalıklarının çoğunda diş anomalileri bulunur.
• Neredeyse tüm psikiyatrik hastalıklarda diş anomalileri tabloya eklenir.
PSİKİYATRİ VE DİŞ HEKİMLİĞİ
• Psyche =ruh
• İatros=hekimliği
• Ruh=beyin
• Tüm psikiyatrik bozukluklar beyindeki işlev bozukluklarından kaynaklanır.
• Hem genetik hem de çevresel etmenlere bağlı olarak ortaya çıkarlar.
• Örneğin annesinde depresyon olan bir kişinin iflas ettikten sonra depresyona yakalanma riski herhangi birinden daha fazladır.
• DİŞ HEKİMLİĞİ’NDE SIK KARŞILAŞILAN PSİKİYATRİK DURUMLAR
• Depresyon
• Şizofreni
• Bipolar bozukluk
• Somatoform bozukluklar
• Yeme bozuklukları
• Bruksizm
• Alkol/madde bağımlılığı
• Demans-bunama
• Dental fobi
Tüm psikiyatrik bozukluklarda :
• Oral hijyen bozulur.
• Diş ve diş eti sorunları sağlıklı popülasyona göre daha sıktır.
• Herhangi bir psikiyatrik bozukluğa sahip olmak X3 kat diş kaybı riskiyle ilişkilidir.
• Yapılan çalışmalar psikiyatrik hastalıkların toplumda düşünüldüğünden çok daha yaygın olduğunu gösteriyor
• Psikiyatrik hastalığa yakalanmak, sanıldığı gibi nadiren rastlanan, sıradışı bir durum değil
Kimlerde Depresyon’dan Şüpheleneceğiz ?
• Aşağıdaki yakınmaları olan her hastada depresyon araştırmalıdır
• Halsizlik, bitkinlik
• Unutkanlık
• Somatik yakınmalar
• Sürekli sızlanan hasta
• Sinirlilik, alınganlık, tahammülsüzlük
• Kronik ağrısı olan hastalar
• Kronik fiziksel hastalığı olan kişiler
Depresyon – Diş sağlığı ilişkisi
• Çürük riski 1,2 kat artıyor.
• Kendine bakımda azalma,
• İlgi ve istek kaybı
• Ağrıya karşı tahammülsüzlük
• Fazla alkol ve sigara kullanımı -à Gastro özofajyal reflu à Dental erozyon
• Antidepresanlar à xerostomi à tükrük salgısındaki azalma floridin faydalı etkilerinden faydalanamama
Mental Retardasyon
• Nörogelişimsel bozukluk
• Genel bilişsel işlev bozukluğu (IQ<70) + uyum işlevinde bozukluklar
• Entelektüel yetersizlik + davranış bozuklukları
• Hiperaktivite, kendine zarar verici davranış, stereotipik davranış
• Sendromik olabilir / olmayabilir (doğum travmaları, fetal hipoksi, serebral palsi vb.).
MR- Dental sorunlar
• Periodontal hastalık: diş ihmaline bağlı
• Yapısal anomaliler
• Diş çürüğü
• Yıkıcı oral alışkanlıklar: çöp sokma, dille yapılan hareketler, çeşitli ses çıkartma ritüelleri, ritüelistik hareketlere bağlı erozyonlar (özellikle otizm vs.)
Somatoform Bozukluklar
• Organik nedeni saptanamayan yakınmalar.
• Simülasyondan farkı.
• Somatizasyon bozukluğu
• Konversiyon bozukluğu
• Somatoform ağrı bozukluğu
• Örneğin somatoform bozukluğu olan bir kişi diş hekimine açıklanamayan diş/yüz ağrısı ya da uyuşma gibi belirtilerle başvurabilir.
• Hastanın birçok doktor başvurusu olması, yapılan tetkiklerin normal çıkması bu tanıyı düşündürebilir ve bir psikiyatri uzmanından konsültasyon istenebilir.
• Bu hastalara altta yatan nedenin psikiyatrik olabileceği açıklanmalı ve tedavi almalarının önemli olduğu anlatılmalıdır.
• Bilgi verilmeksizin psikiyatriye yönlendirilen hastaların çoğu başvurmamaktadır.
YEME BOZUKLUKLARI
• Anoreksia nervozası olan hastalar beden imgeleri bozulmuş olduğu için yemek yemeyi azaltır ya da kilo vermek için laksatif kullanmak, lavman yapmak vb. başka yöntemlere başvururlar.
• Ellerin sırt kısmında egzema sık.
• Blumia nervozada “tıkınırcasına yeme nöbetleri” + kilo vermek için kusma.
• Her iki durumda da diş ve dişeti hastalıkları yaygındır.
• Kusmaya bağlı olarak dişlerde renk değişiklikleri görülebilir.
• Asit maruziyeti, diş minesinde kayıp, dişlerde hassasiyet.
• 30’lu yaşlarda diş maddesi kaybı, belirgin incelme, hatta kırılma, dışarıdan görünür halde.
• Tükrük az, asidi nötralize edemiyor.
• Blumia’da gece reflu sık ve tek diş tarafında asit maruziyeti bulguları
• Kustuktan hemen sonra fırçalama meyli fazla, aşırı diş fırçalama
Uyku apnesi
• Santral ya da periferik bir lezyon nedeniyle boğazdan hava geçişinin engellenmesi, uyku sırasında apne nöebetleri.
• Dental belirti: Temporo mandibüler eklem ağrısı.
• Boğaz kasları hava çıkışına izin vermediği zaman otomatik olarak TMJ çalışıp çeneyi aşağıya çekiyor.
• Kronik baş ağrısı, çiğnerken ağrı, omuz ağrısı
Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Obsesyon ve kompulsyonlar
• Tourette bozukluğu
• Dişlerle yapılan çeşitli kompulsif hareketler (kendi dişini çekme dahil)
• Aşırı diş fırçalama (tamamlanmışlık hissi)
• Yapamadığı zaman çıldıracak gibi olma, yaptıktan hemen sonra rahatlama
• Tourette bozukluğu: Tikler, dental tikler. Gerçek harekete benzeyen istemsiz hareketler. Dil, yanaklara self mutilatif hareketler.
• Tourette tedavisinde ağız için cihazların kullanımı?
BRUKSİZM
• Diş sıkma
• Genellikle yüksek kaygı düzeyine paralel olarak kişiler uykuda dişlerini sıkarlar.
• Depresyon ve kaygı bozukluğu olan kişilerde görülür.
• Bazı psikotrop ilaçlarda da yan etki olarak ortaya çıkabilir.
• Bu hastalarda dişler zarar görebilir.
• Ağız içi aparatların kullanılması önerilmektedir.
DENTAL FOBİ
• En sık karşılaşılan durumdur.
• Anksiyete= kaygı/endişe
• Fobi= korku
• Dental fobi “odontofobi”: DSM’de bir özgül fobidir.
• Enjeksiyon/kan/yaralanma fobisi
• Dental fobi olmadan da : Diş hekimine gitmek başlı başına bir korku/gerilim nedenidir.
• Diş hekimine başvuran tüm hastaların yarısı ölçeklerle saptanabilir derecede anksiyete hissetmektedir.
• Bu durum her zaman dental fobiye işaret etmez.
• Dental Fobinin Etyolojisi
• Travmatik yaşantılar-önceki ağrılı dental deneyimler
• Ağızla ilişkili- mahremiyet duygusu/utanma vb. nedenler
• Kontrol gereksinimi
• Regresyon
• Kişilik özellikleri-mizaç
• Anksiyeteli ebeveynler
• Kan/yaralanma/enjeksiyon fobisi-sıklıkla ailesel
Dental Fobi Tedavisi
• Dental tedavi konusunda ayrıntılı bilgilendirme yapılması
• Bilişsel-davranışçı tedavi
• Disfonsiyonel düşünceler için bilişsel tedavi
• Kaçınma için davranışçı tedavi
• Relaksasyon egzersizleri
• Maruziyet; basamaklı bir şekilde dental muayene ve tedaviye alıştırma-desensitizasyon
• Fobisi olmayan başka bir hastanın tedavisinin izlenmesi, muayene ve tedavi…
• Ort. 6-8 seans sürüyor.
• Tedavide diş hekimi ve psikiyatristin ortak çalışması gerekli.
• Sedasyon
Dental Fobinin Önlenmesi
• Eğitim
• Küçük yaşlarda dental muayene ve bakımın gerekliliği hakkında bilgi verilmesi
• Düzenli dental kontroller
• Travma yaratmaktan kaçınılması
• Ebeveynlerin model olması önemli!