Ruhsal TIb/ ettıbbur Ruhani/The Spiritual Physıcs
Müfit Selim SARUHAN. 2017-2018 Eğitim Öğretim Yılı Y.lisans Ders Notları
İSLAM AHLAK FELSEFESİNDE RUHSAL TIP
RUHSAL TIP KAVRAMI
Ruhsal Tıp kavramını İslam filozoflarının et Tıbbu’r Ruhani başlığı altında kaleme aldıkları eserleri ifade için kullanmakla birlikte bu kavramın içeriğinde manevi tıp, nefs terbiyesi ,ahlâk eğitimi,irade eğitimi,kişilik gelişimi ve psikiyatri anlamlarının olduğunu belirtmemiz gerekir.
Ruhsal Tıb isimlendirmesinin İslam Düşünce Tarihi bilim tasniflerinde yerini belirlemeye çalıştığımızda İbn Hazm,(ö.1064) ilim tasnifinde bütün milletler için ortak olan ilimleri astronomi ilmi, matematik, Felsefi ilimler ve Tıp olarak sınıflar. İbn Hazm, tıp ilmini ise iki kısma ayırır. Beden sağlığı (tıbbul-ecsâm) genel tıp teorisi, hastalıkların teşhis ve tedavisi ve cerrahi yöntemler ile koruyucu hekimlik gibi konuları içerir .Nefs terbiyesi (tıbbu'n-nefs). İbn Hazm'a göre, tıbbın bu kısmı, aynı zamanda mantık ilmiyle de bir şekilde irtibatlıdır. Çünkü doğru düşünmenin ilkelerine sahip olan bir zihin, aşırılıklardan kaçınıp, itidale sığınır.(Peker,2009:319-329)
İbn Sinâ (Ö.1037) tıp ilmini, insan bedeninin sağlık ve hastalığıyla uğraşan ve sağlığın korunması için uygun metotlar kullanmayla ilgilenen bilim dalı olarak tanımlar. İbn Sinâ(ö.1037), Aksâmu’l-Ulûmi’l-Akliyye adlı kitabında tıp ilmini tabiat felsefesinin başlığı altında kaydederken tabiat felsefesini de asıl ve füru’ olmak üzere ayırır. Psikoloji, tabiat felsefesinin asıl kısmını oluştururken, tıp ilmi ise tabiat felsefesinin furu’atına aittir. Ali et-Taberî, Firdevsu’l-Hikmet’te tıp ilmini yedi dala ayırarak ruhanî tıbbı da bunlar arasında sayar.et-Tıbbu’r-Ruhanî terkibi de “Ruh” ve “Tıp” sözcüklerinden oluşmuş bir kavram olarak psikoloji ile tıbbın bir birleşimini, psikiyatriyi nitelemektedir.Buna göre, beden tıbbı, fizik ve fizyolojik hastalıklardan korunmayı ve bu hastalıkların üstesinden gelinmeyi hedeflerken, ruhsal tıp ise insanın ahlâkî, manevî, psikolojik sorunlarını ve çözümünü ele alan İslam Ahlâkı ile ilişkili olan bir disiplindir. Klasik Ahlâk kitaplarında bu konu öncelikli konulardandır.( İbn Sinâ, Aksâmu’l-Ulûmi’l-Aklıyye, Kanun fi’t-Tıb, Bulak, c. I, I.B)
Fârâbî, (Ö.950) Fusulü’l Medeni’de;
“Beden için sağlık ve hastalık olduğu gibi,ruh(en-nefs) içinde sağlık ve hastalık vardır.” görüşünü ifadelendirmektedir. (Fârâbî, Fusul’ül Medeni,1;Çağrıcı,1998:45)
Ebû Bekir Razî’nin(ö.925) bu konuda öncü teşkil eden bir eserinin adı da “et-Tıbbu’r-Ruhanî”dir.Tıp ilminin İslâm geleneğinde beden ve ruh (et-Tıbbu’l-Cesedanî-et-Tıbbu’r-Ruhanî) olarak ayırımı Platon’a kadar dayanmaktadır. Buna göre beden tıbbı ile; fizik ve fizyolojik hastalıklardan korunmayı ve bu hastalıkların üstesinden gelinmeyi hedeflerken, ruhsal tıp ise insanın ahlâkî, manevî, psikolojik sorunlarını ve çözümünü ele alır. Her ne kadar ana başlığı et-Tıbbu’r-Ruhanî olmasa da İslâm filozoflarının bu konunun içeriği ile ilgili eserleri vardır.
Kindî’(Ö.860)nin ruhsal tıp ile ilgili eserinin adı “Risale fi’l-hile li def’il-ahzan”dır.Ebu İshak el Firuzabadi (ö.1083) ve İbnu’l Cevzi ‘nin(1201) eserlerinin adı et-Tıbbu’r-Ruhanî ‘dir.(Karaman,2004:19)
İbn Miskeveyh,’in Tehzibü’l Ahlâk ve Tathirü l A’rak adlı eseri ruhsal tıp konusunun Ahlâkla özdeşleştiği bir eserdir. İbn Miskeveyh, felsefe ile uğraşmak isteyenlere öncelikle kalp temizliğini önermektedir.
İbn Hazm’ın bu alanla ilgili eserinin adı el-Ahlâk ve’s-Siyer fî Mudavâti’n-Nüfus’tur. Bu eserinde kişilik gelişimi açısından insana engel teşkil eden sorunların tedavisini (mudavat)ını hedeflemektedir.
Gazzali’(Ö.1111) nin İhyau Ulum’i d Din adlı eserinde“ilac”başlığı altında bir çok başlıkta,kibir ve hased gibi Ahlâki eksiklik ve ruhsal sorunların ele alındığını görüyoruz. Gazali, insanın eylemlerini iyileştirmesini tıptaki kullanılan tedaviye benzetir. İnsan sağlığını koruduğu gibi nefsini de korumalıdır. İnsanın ilk amacı reziletleri yok etmek ve nefse güzel erdemleri yerleştirmektir. Gazali’ye göre bu erdemler ve reziletler şeriatla ve peygamberin adabıyla ortaya konulduğu için kolayca öğrenilebilir.(Fahri,ag.e. 277-78)
Nasîruddin Tûsî Ahlâk-ı Nasırî adlı eserinde, ruhsal tıp konusunu erdemsizliklerin ortadan kaldırılmasıyla ilşkilendirir.Ona göre,tıp biliminde hastalıklar zıddıyla tedavi edildiği gibi,ruhta erdemsizliklerin ortadan kaldırılmasıyla tedavi edilebilir.Hastalıkların önce cinslerinin belirlenmeli,daha sonra belirtileri tespit edilecek ardından da uygun tedaviye geçilecektir. Eğer,nefste aşırı öfke,aşk istilası ve sürekli üzüntü etkili olursa bu tür ruhsal sorunlar,bedeninde görünüşünü değiştirir.Bedensel hastalıklarda ruhsal hastalıklara sebep olabilir.Kalp ve beyin rahatsızlıkları insanın düşünce,yargılama ve hayal gücüne zarar verebilir. Tûsî sırasıyla şu ahlaki eksikliklerin ruhsal tedavisi ele alır.Akıl ve iradeyi bunlarla tedavide öncelikli gereklilik olarak görür;
öfke,kibir,kendinibeğenmişlik,çekişme,kıskançlık,korkaklık,cimrilik,riya,sahtekarlık ,gösterişcilik ve yalancılık (Tûsî,2007;138)
Fahreddin Razî(ö.1209)’nin Kitâbu’n-Nefs ve’r-Ruh ve Şerhi Kuvvahuma adlı eseri Ahlâki ve ruhsal sorunların tedavisine yönelik bir dizi tedbirlerle doludur. F.Razî kitabını yazış gayelerinden biri olarak “lî ilâcı’n-Nefs min ba’di sıfatihal mezmume” (Nefsin bazı yerilmiş niteliklerinin ilacı) başlığı altında (İlâc bî tariki’l-İlm ve İlâc bî tariki’l-Amel) bilgi ve davranış açısından tedavi metotlarını geliştirir.F.Razi, bu metodu kendinden önceki birikime borçludur. Kindî,Fârâbî,İbn Sinâ, İbn Rüşd(ö.1198), İbn Miskeveyh (ö.1030) ve birçok İslâm filozof ve ahlâkçısı eserlerinde bu iki metoda değinirler.
İbn Teymiye’nin (ö.1328) Faslûn fî Maradi’l-Kulûb ve Şifâuha eseri bu konuyla ilgilidir. (Çağrıcı, a.g.e,.45;Kutluer;1994:1-20-40)