Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

A. Ü. Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü Oyunculuk Anasanat Dalı’nın pedagojik yapısının değerlendirilmesi:  Oyunculuk Anasanat Dalı müfredatına yapısal bir bakış.

Bu çalışma iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Birinci kısımda DTCF Tiyatro bölümünün yapısı dikkate alınmış, ikinci kısımda ise ilk dört yarıyıllık süreçte üstünde durulması gereken olgular teorik olarak ifade edilmiştir.

 

Öncelikle bir saptama yapalım: Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü Oyunculuk Anaanat Dalı, Tiyatro Tarihi ve Teorisi Anabilim Dalı ve Dramatik Yazarlık Anasanat dalı ile birlikte düşünülmelidir. Bu yaklaşım üç ayrı dalın birlikte bir koordinasyon içinde çalıştığını, birbirleriyle eğitimin çeşitli aşamalarında doğrudan ya da dolaylı etkileşim içinde olduklarını gösterir. Kuşkusuz bu etkileşim ve bu etkileşime dayanan yapılanma gerçek anlamda bir disiplinler arası etkileşim değildir.  Bu noktada üç ayrı tiyatro eğitimi alanının kesişme noktalarında bir araya geldikleri ve bu birliktelikten eğitim açısından azami yarar sağlamaya çalıştıklarını ileri sürebiliriz. Bu yapılanma tiyatro eğitiminin çeşitlenmesi ve derinleşmesi açısından önemlidir. Daha önemli olanı ise bu kavrayış biçiminin bir gelenek oluşturmasıdır. Tiyatro eğitiminde köklü bir geleneğe sahip olan DTCF Tiyatro Bölümü yukarda söz konusu edilen yapılanmayı  tiyatro eğitiminde başat bir unsur olarak benimseyerek eğitimini sürdürmektedir.

 

2006 yılında yapılan kapsamlı bir müfredat programıyla birlikte dallar/disiplinler arası etkileşim daha da güçlendirilmiştir. Bu noktada kapsamı daraltarak sadece Oyunculuk Anasanat Dalı üstünden bir analiz yapmak, gerek olduğunda ise diğer disiplinlerle etkileşimin boyutlarını irdelemek daha doğru olacağından merkeze oyuncu eğitimini koyarak devam edelim.

Oyunculuk Anasanat Dalı iki ayrı zeminden oluşur: İlk dört yarıyıl ve ikici dört yarıyıl. Eğitim terminolojisi açısından bu ‘ön lisans ve lisans olarak ifade edilebilir. Her iki dönem içerik, pedagojik yaklaşım, hazır bulunuşluk düzeyi, hedefler açısından farklılıklar gösterir. Uygulanan müfredat programı bu farklılıkları gözeterek tasarlanmıştır.   

 

İlk dört yarıyıl ve hedefleri:

 

• Oyunculuğa yönelik temel becerilerin kazanılmasında doğaçlamanın bir araç olarak kullanılması, ikici yarıyıl itibariyle oyuncu adayının düzeyini dikkate alarak seçilen sahneler üstüne çalışılması.
• Bedene ve konuşmaya ve sese yönelik temel ifade olanaklarının geliştirilmesi:
• Ses, nefes ve boğumlama ile ilgili temel tekniklerin içselleştirilmesi.
• Oyuncu adayının konuşmanın jestüel tarafının farkına varılmasının sağlanması. Yapılacak alıştırmalarla sözcüklerin ve cümlelerin resimsel ifadelerinin önemi üstünde durulması.
• Oyuncu adayının şan tekniğinin geliştirilmesi ve bu bağlamda ses tekniği ile tiyatroda önemli olan bedensel ifadenin bileştirilmesi.
• Gözlem yeteneğinin, düş gücünün, yoğunlaşma yeteneğinin geliştirilmesi, yapmak istediğini doğru ve etkili ifade etmesinin olanaklarının kavraması.
• Oyunculukta klişe olanın ayırtına varılması ve zaman içinde klişe olanla sanatsal olanı birbirinden ayırmayı öğrenmek.
• Sınırlandırılmış doğaçlamaya dayanan rol/sahne alıştırmalarında kırılma noktalarını doğru saptamak, her kırılmanın arkasındaki motifi analiz etmek ve böylece bir sahne içindeki farklı ritimleri kavramak, kavradığını sahnede, sahnenin araçlarıyla ifade etmek.
• Özgür doğaçlama tekniği üstünden yürütülen çalışmalarda kendiliğindenliğin, oyun zekâsının, etkileşim gücünün, yoğunlaşmanın öneminin kavranması.
• Oyuncu adayının kendi geliştirdiği sahne çalışmalarında rol dramaturgisinin önemini kavraması ve kavradığını sahne üstünde gösterebilmesi.
• Figürler/karakterler üstünde  çalışırken  kendinden başka birini oynamayı tasarlaması ve başka birini oynamanın temel dinamiklerini kavraması.
• Oynayacağı rol ve onun toplumsal ortamına ilişkin araştırma yapmayı öğrenmesi ve ikincil kaynaklara ulaşmanın önemini kavraması.
• Altmetin analizi yapmayı ve bu çalışmayı oyuncun yapması gereken en temel çalışma olduğunu kavraması.
• Tiyatro Tarihi ve Kuramları, Türk Tiyatro Tarihi, Dramaturgi, Sahne Bilgisi, Metin İncelemesi gibi temel seminerler oyuncu adayının gerekli bilgi birikimine ulaşmasını, tiyatro kültürünü geliştirmesini sağlamaya yöneliktir.  DTCF Tiyatro Bölümünde üç disipline yönelik olarak ortak yürütülen bu seminerler, bir taraftan da ortak bir dil oluşturulmasına katkıda bulunmayı hedeflemektedir.  

 

İkinci dört yarıyıl ve hedefleri:

 

• İlk dört yarıyıl itibariyle geliştirilen temel yetilerin oyunculuk problemlerini çözecek düzeye yükseltilmesi: Başkasının metnini oynamada oluşacak sorunları kavranması ve oyuncu adayının bu problemleri kendi bulacağı yaratıcı çözümlerle aşmayı öğrenmesi.
• Farklı tiyatro konseptlerinin, oyunculuk biçemlerinin tanınması ve bunlara yönelik ilkelerin, etkilerin kavranması.
• Başka birini oynama fikrinin sahnede somut olarak oyuncu adayı tarafından gerçekleştirilmesi. Bu konuda oluşacak sorunları aşmak için gerekli beceri ve birikimin sağlanması.
• Üçüncü sınıf oyun projesi sayesinde birlikte oynama, birlikte yaratma gibi tiyatronun temel yaklaşımlarının kavranması.
• Üçüncü sınıf oyununun seyirci ile buluşulması ve bu sayede gerçek anlamda bir tiyatro deneyiminin yaşanması. Bu süreçte ortaya çıkacak sorunları tanınması ve nasıl aşılacağına yönelik bakış açılarının geliştirilmesi: Seyirci tepkisini doğru analiz etmeyi öğrenmek, stres eşiğinin anlamını kavramak ve bu deneyimi bir sonraki yıla taşımak.
•  Mezuniyet oyunun çalışılması ve bu sayede oyunculuk düzeyinin yeterliliğinin test edilmesi bir başka önemli süreci ifade eder. Bu süreç 2006 yılında yapılan yeni müfredat programıyla üç ana dalın birlikte yürüttüğü bir yapılanmaya sahiptir. Oyuncu adayı bu sürecin başında Dramatik Yazarlık, Tiyatro Tarihi ve Teorisi bölümlerinin sahnelenecek oyuna yönelik temel dramaturgisini bir sunum aracılığı ile tartışır. Oyuncu adayı bu süreçte tiyatroya yönelik sorunları tiyatro diliyle tartışmayı öğrenir.
• Mezuniyet oyunun düzenli olarak gösterim yapması oyuncu adayının geleceğe hazırlanmasında önemli bir unsurdur. Bu sayede oyuncu kendini okuldan ayrılmadan son bir kez seyirci önünde görme şansını değerlendirir. Bu süreçte yapılan değerlendirme toplantıları her üç bölüm öğrencileri için yaptığını anlama ve kavrama açısından önemlidir.
• Sahneleme sürecinde ortaya çıkacak sorunlara bireysel bakmamayı, kendi gelişim sürecinin farkına varmayı öğrenmesi.
• Role ve oyuna ilişkin sorunların üretken çözümlerini bulmayı bir yeti olarak geliştirmesi.
• Mezuniyet tezi ve bu teze yönelik akademik çalışma oyuncu adayının mezun olurken yapması gereken en son çalışmadır. Bu çalışma iki ayrı kısımdan oluşur: Birinci kısım doğrudan seçilen oyunun oyuncu adayı tarafından oynanmasını, ikinci kısım ise seçilen metne yönelik, alt metin analizi, dramaturgi, rol yorumu, yazarın değerlendirilmesi gibi unsurları içerir.
• Oyuncu adayının son çalışması bir komisyon tarafından değerlendirilir. Adayın son kez yeterlilik düzeyi tartışmaya açılır.

 

2006 yılı itibariyle gerçekleştirilen müfredat programının genel hedefleri bunlardan oluşuyor. Şimdi Tiyatro Bölümü bünyesinde yer alan üç ayrı tiyatro disiplininin etkileşiminin programda nasıl ele alındığını irdeleyelim.

 

• Öncelikle şunu vurgulamak gerekiyor: Tek tek her dersin içeriksel yapısının 14 haftalık süre dikkate alınarak ayrıntılı olarak tasarlanması önemli bir çalışmadır.
• Bu sayede birçok dersin yapısı ve içeriği tartışmaya açılmış ve bölümler arası kesişme noktaları analiz edilmiştir.
• Bu yeni yapılanma esas olarak bölüm kurullarında tartışılan ve ileride oluşturulması düşünülen disiplinler arası yapılanmaya geçiş için etkili bir zemin oluşturmaktadır.

Bu bağlamada ilk dört yarıyıllık dönemde her üç bölüm dalı için teorik derslerin ortak olarak verilmesi önemli bir pedagojik yaklaşımdır. Oyuncu adayını sadece sahnede maharetini sunan bir yaratıcı olarak görmemek, onun tiyatronun diğer alanlarıyla ilgili gerekli birikime ulaşması için olanak yaratmak gelecek açısından önemlidir. Bu seçim aslında DTCF Tiyatro Bölümünün geleneğinden de kaynaklanmaktadır. Bu yaklaşıma paralel olarak reji bilgisi seminerinde her üç bölüm dalında eğitim gören öğrencilerin birlikte seçtikleri bir oyunu sahnelemeleri de yine öğrencilerin bütününe sunulan olanaklardan biridir. Bu türden olanaklar öğrencinin tiyatronun farklı alanlarını tanımasını sağlamaktadır.

 

2006 müfredat programıyla yaratılan bir başka olanak ise yazarlık bölümünün yazdığı bir oyunun son sınıf öğrencileri tarafından ve bir hoca denetiminde oynanmasıdır. Bu yaklaşım yazarlık bölümü öğrencilerini motive etmeyi hedeflemektedir.

 

Bölüm oyunun bir yıl önceden belirlenmesi ve dramaturgi çalışmasının bir yıl önceden Dramatik Yazarlık, Tiyatro Tarihi ve Teorisi öğrencileriyle birlikte yapılması ve bu süreci takip eden sahneleme çalışmasında bu öğrencilerin katılımının sağlanması öğrencilerin tiyatro yapmayı öğrenmeleri açısından yararlı olmuştur.

 

Oyuncu eğitiminin sorunları:

 

• Dünya genelinde tiyatro eğitimine temel oluşturacak oyuncu eğitimi teorileri olarak ifade edilecek temel kitapların çevirilerinin yapılmamış olması önemli bir sorundur. Bu konuda ciddi bir proje çalışmasının bir eşgüdüm çerçevesinde oluşturulması ve  sürdürülmesi ivedilikle yapılması gereken bir eylem olarak düşünülmelidir. Böylesi bir çalışma oyuncu eğitimi terminolojisinin de oluşturulmasına katkı sağlayacaktır.
• Oyuncu eğitimi alanında çalışacak yetişmiş elaman bulmak ciddi bir sorun olarak karşımızda duruyor. Bu bağlamda oyuncu pedagogu yetiştirmek için bir program oluşturulmasının yararlı olacağı görülüyor.
• Bir başka önemli sorun oyunculukta her ayrı alana denk düşen oyuncu pedagogu sayısının azlığı.
• Oyuncu eğitiminin ağırlıklı olarak kadrolu hocalar tarafından yürütülmesi daha sağlıklı sonuçlar doğurur. Bu konuda bir çok ülkeden örnekler verilebilir. Dışarıdan ücretli öğretim elemanı olarak eğitime katkıda bulunan hocalar asıl işlerinin yanında oyuncu eğitimiyle ilgilenmektedirler. Bu durum çoğunlukla eğitimin aksaması gibi önemli sorunlara neden olmaktadır: İstedikleri zaman eğitim alanını terk etmektedirler.
• Tam zamanlı hocaların sayısının yetersiz oluşu hem kurumsallaşmaya zarar vermekte hem de eğitimin kalitesinde bir standart oluşturulmasında önemli bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır.
• Oyunculuk hocalarını ders yüklerinin fazlalığı ise bir başka sorundur. Hem ders çok hem hoca sayısı yetersiz olunca ister istemez eğitim kalitesi de düşecektir.
• Buraya kadar aktarılan sorunların tamamı oyuncu eğitimi alanında ciddi bir kafa yorma eylemini engellemektedir.  
• Oyuncu eğitimini doğrudan ilgilendiren pratiğe dayalı, deneyim alışverişini hem öğrenici hem de pedagog bazında ele alan geniş katılımlı birçok atölye çalışmasının ivedilikle organize edilmesi önemli bir başlangıç oluşturabilir. Var olan olanaklar dikkate alınarak buna ivedilikle başlanması sağlanabilir.

 

 

Buraya kadar bölümün genel yapılanması ve olanakları üstünde duruldu. Oyuncu eğitiminde ilk dört yarıyıl en önemli süreçtir. Bu sürecin oyuncu adayı tarafından sorunsuz ve etkili geçirilmesi önemlidir.

 

Bu noktada oyucu eğitiminde benim çok önemsediğim ilk dört yarıyıllık sürece ilişkin teorik yapıyı şöyle ifade edebiliriz.