Kendiliğindenliğin geliştirilmesi
Her sınırlandırılmış doğaçlama üç aşamalı olarak çalışılır ve her aşamada oyuncu adayı hem çalışmayı yönlendiren oyuncu pedagogundan hem de sınıf arkadaşlarından eleştiriler alır. Sınıfın yapacağı eleştiriler kesinlikle somut, görülen üstünden yürütülmeli ve temel mantığı oynananın seyredeni inandırması üstüne kurulu olmalıdır.
Oyuncu adayının daha eğitiminin başında doğaçlama çalıştığı ve kendi üretimine dayanan çalışmalarda oluşturduğu ritmi doğru algılaması eğitimin sonraki aşamaları açısından yararlı olacaktır. Adayın doğru ritmi kavraması demek aslında oynayacağı rolü gerektiği gibi oynaması için önemli bir adımdır.
Şimdi önemli bir aşamaya geliyoruz: Oyuncu adayının yazarın metni ile yüzleşmesi ve bu eşiği sağlıklı bir biçimde atlaması.
Oyuncu eğitiminde en önemli aşamalardan biri oyuncunun başkasının metni ile oynayacak duruma gelmesidir. Bu süreç her oyuncu adayı tarafından farklı biçimlerde yaşanır: Her oyuncu adayının getirdiği bedensel malzeme, içinden çıkıp geldiği sosyal ve kültürel ortam, oyuncu adayının oyun zekası birbirinden farklıdır. Önemli olan oyuncu pedagogunun bu üç olguyu dikkate alarak oyuncu adayına bir çizgi sunmasıdır. İşte bu süreçte doğaçlama en önemli araçlardan biridir. Bu noktada dikkat edilmesi gerek şey, kendiliğinden gelişen bir eğitim anlayışından ziyade dizgeleştirilmiş bir eğitim anlayışının oyuncu pedagogu tarafından titizlikle uygulanmasıdır: Zira artık görgül bir anlayışla oyuncu eğitimi yapmak istenilen sonuçları vermeyecektir.
Bu noktada iki temel doğaçlama tekniğinden söz etmek gerekir:
- Özgür doğaçlama tekniği.
- Sınırlandırılmış doğaçlama tekniği.
Buraya kadar oyuncu eğitimine ilişkin temel alanlara – algı, imgelem, ritim, gözlem, etkileşim - yönelik değerlendirmelerin hepsi ağırlıklı olarak sınırlandırılmış doğaçlama tekniği üstünden yürür. Dört yarıyıllık bu süreç tamamlandığında oyuncu adayının role yaklaşımında üstünde durabileceği sağlam bir zemin oluşturulmuş olur. Oyuncu pedagogu sınıfın gelişim çizgisine göre temel alanları dikkate alarak çalışmalarında – temel alanlara göre - odaklamalar yapabilir.
Ancak özgür doğaçlama tekniğine ilişkin şunları söyleyebiliriz: Bu türden doğaçlamalar başlangıcı olan ancak gelişimi ve sonu belirlenmemiş bir yapıya tekabül eder. Bir durumdan, bir hareketten ya da bir sözcükten, bir cümleden, bir nesneden hareketle yapılabilir bir özelliğe sahiptir. Oyuncu eğitiminde oyuncu adayının şu temel yetilerini geliştirmesine katkıda bulunur:
Kendiliğindenlik (Spontan davranma yetisinin geliştirilmesi.)
Beden kullanımının odak alınmasıyla, bedensel ifade yetisinin geliştirilmesi.
Etkileşim yetisinin geliştirilmesi.
Kısa süreli bir oyuna izin vermesi nedeniyle yoğunlaşma yetisinin geliştirilmesi.
Bir parantez açarak yukarda oyuncuya yönelik yararları dile getirilen doğaçlama anlayışına yönelik saptamalar yapalım:
Özgür doğaçlama tekniği üstüne çalışmak ancak dördüncü yarıyıl itibariyle daha olanaklıdır. Oyuncu adayının kazanması gereken kıvraklık ve doğaçlama yapma yeteneği ancak bu zaman diliminde bu tekniğe uygun hale gelebilir.
Günümüzde bu tekniği kullanarak doğrudan doğaçlamaya dayanan tiyatro yapan guruplar bir hayli artmıştır. Keıth Johnstone hem oyuncu pedagogu hem de doğaçlama tiyatro yapan bir tiyatro adamı olarak bu tekniği oyuncu eğitiminde etkili bir araç olarak kullanmaktadır. Özellikle onun geliştirdiği Statü Alıştırmaları ve oyunları, oyuncu eğitiminde oyuncuya yardımcı olması ve yol açması açısından önemli bir işleve sahiptir. Ancak özgür doğaçlama tekniğini bir araç olarak başka bir yazıda daha detaylı incelemekte yara var. Zira bu yazı itibariyle üstünde durduğumuz alanlar daha çok oyuncunun konvansiyonel olanaklarıyla ilgilidir. Kuşkusuz bu olanaklar başka yollar açan çalışmalarla geliştirilmelidir.