Foto-Partiküler radyasyon
Partiküler radyasyon yükü ve kitlesi nedeni ile madde ile dah fazla etkileşir, yani elektron koparma, iyonizasyon fotono göre daha çoktur. İyonize edici radyasyon uzayda ve yerkabuğunda radyoaktif maddelerden oluşarak doğal olarak bulunur. Tıp alanında kullanılan iyonize edici radyasyon ise (Beyzadeoğlu, 2008); 1) Nükleer santrallerde maddelerin nötron bombardımanına tutularak radyoaktif hale getirilmeleri ile elde edilebilir. Nükleer tıpta kullanılan çok sayıda kısa yarı ömürlü radyoaktif madde vardır, radyoterapi alanında ise kobalt-60 radyoaktif maddesi eksternal radyoterapide ve iridyum-192 radyoaktif maddesi özellikle jinekolojik kanserlerde kavite/lümen içine brakiterapi şeklinde kullanılır (Tinkle ve ark., 2015). Radyoaktif maddeler çekirdekten dışarıya özellikle gama radyasyonu yayarlar, ayrıca elektron (beta), pozitron, nötron saçılması da söz konusu olabilir. 2) Gelişmiş elektrik ve elektronik teknolojileri ile yüksek gerilimle çalışan röntgen, skopi, tomografi, lineer hızlandırıcı, proton, betatron makinalarından elde edilir. Tıbbi görüntülemede ve radyoterapide kullanılır. Yüksek gerilimle çalışan cihazlarda cihazın Katot uçundan Anot ucuna doğru vakumlanmış ortamda elektronlar kinetik enerji ile hızlandırılarak anotta bulunan hedefe yönlendirilir. Anot da atom yapıların içine ve arasına gelen elektron yön değiştirerek kinetik enerjisini kaybeder ve elektronların kaybettikleri enerji ile uyumlu ve orantısal miktarda partiküler olmayan EME, foton veya x-ışını elde edilir. Şayet anot geri çekilirse elektronlar doğrudan dışarıya alınarak elektron ile radyoterapiye uygun partiküler radyasyon elde edilir. EME dalga hareketi yapar, ışık hızında hareket eder. İsminden de anlaşılacağı gibi elektrik ve manyetik alan kavramlarını içerir. Ortamda ilerlerken ve elektron yanından geçerken bu elektrik ve manyetik alanlar nedeni ile elektronu yörüngesinden iterek veya çekerek koparır. Atom yörüngesinde yer alan her elektronun çekirdeğe bağlanma enerjisi vardır. Gelen EME bu bağlanma enerjisinden büyük ise yörüngeden elektronları koparabilir. Enerji (E): Plank Sabiti (h) x Frekans (f) veya Enerji (E): h x 1/Dalga Boyu (ʎ) veya Enerji (E): Kütle (m) x Işık Hızı (c)2 şeklinde formüle edilir. RADYOTERAPİ, RADYASYON FİZİĞİ 31 Frekans arttıkça enerji artar ve derinlere gitme özelliği artar. Dalga boyu arttıkça enerji azalır ve derinlere gitme özelliği azalır. Tıp alanında kullanılan cihazlarda amper (A), milisaniye (ms), voltaj (V) düğmeleri vardır. Amper arttıkça ve milisaniye büyüdükçe cihazdan çıkan radyasyon sayısı (miktarı) artar, radyasyonun enerjisi ve delici özelliği değişmez. Voltaj arttıkça cihazdan çıkan radyasyonun frekansı artar, enerjisi artar, delme özelliği artar. Voltaj arttıkça nispeten cihazdan çıkan radyasyon sayısı da artar. Ancak Voltaj arttırmanın esas amacı delici radyasyon elde etmek içindir.