Konu özeti

  • Genel

    PROF.DR.CENGİZ KURTMAN

    ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ RADYASYON ONKOLOJİSİ AD 

    CV: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalında ve A.Ü. Dikimevi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu’nda Radyasyon Onkolojisi konusunda eğitim, öğretim faaliyetlerini sürdürmekte olup çok sayıda uluslar arası ve ulusal toplantı, kurs ve seminere konuşmacı, dinleyici ve bilimsel bildiri ve SCI, uluslar arası ve ulusal dergilerde basılmış çok sayıda yayınları mevcuttur. Yurt dışında; Amerika Birleşik Devletleri Duke Üniversitesi (Kuzey Karolina), North Carolina State Üniversitesi Kuzey Karolina), Memorial Sloan Kattering Cancer Center (New York) bünyesinde özellikle üç boyutlu konformal radyoterapi planlaması ve uygulamaları konusunda eğitim alıp deneyim kazandım, ayrıca steriotaksik radyoterapi ve diğer Radyasyon Onkolojisi konularında çalışmalar yaptım. Yine Almanya Berlin Frei Üniversitesi’nde üç boyutlu konformal radyoterapi planlaması ve uygulaması konusunda ayrıca vasküler brakiterapi ve total vücut ışınlaması konusunda eğitim alıp deneyim kazandım. Amerika Birleşik Devletleri Seatle Fred Hutchinson Cancer Research Center (Washington) ve Swedish Medical Center (Washington) bünyesinde total vücut ışınlaması konusunda, Kansas Üniversitesinde yeni radyoterapi teknikleri (IMRT) konusunda eğitim alıp deneyim kazandım.     Üç boyutlu konformal radyoterapi planlaması için gerekli olan CT simülatör, Voxel Q sanal simülatör, Cad-plan doz planlama bilgisayarı, MLC, RMS, Portal Vision ve C serisi Varian 2300 C/D lineer hızlandırıcısı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı içinde mevcuttur.Üç boyutlu konformal planlamanın ilk versiyonu Target GE ile çalıştım, 1995 yılından günümüze kadar gelişmiş yeni versiyon CT simülatör, sanal simülatör, Cad-plan Varian üç boyutlu konformal planlama üniteleri ile çalıştım ve çalışmaya devam etmekteyim. Bu konuda gerek yurt dışı ve gerekse Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalında çeşitli uygulamalarda bulunup deneyim kazandım. Üç boyutlu konformal radyoterapi planlama konusunu içeren çok sayıda uluslararası dergilerde makaleler ve bildirilerim yayınlandı, yine aynı konuda birçok ulusal hakemli dergilerde basılmış makale ve bildirilerim mevcuttur. Üç boyutlu konformal radyoterapi konusunda çok sayıda ders, kurs ve seminer verdim.  Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalında hastalar için üç boyutlu konformal radyoterapi planlaması ve uygulamalarını devam ettirdim. Metastaz ve Kanser biyolojisi konusunda araştırmalara devam etmekteyim.        


    CURRICULUM VITAE: PROF.DR.CENGİZ KURTMAN
    Foreign Language: English, Some Russian
    Work Institution: Ankara University Medical Faculty Radiation Oncology Department.
          
                   Radiation Oncology education and training activities in A.Ü.Tıp Faculty of Radiation Oncology Department and A.Ü. I attended Dikimevi Health Services Vocational School. I participated in numerous international and national meetings, courses and seminars with speakers, listeners and scientific papers and publications. SCI has a large number of publications in international and national journals.
                   I have gained experience and training in three dimensional conformal radiotherapy planning and applications especially in Duke University (North Carolina), North Carolina State University (North Carolina), Memorial Sloan Kattering Cancer Center (New York), United States of America and also in the fields of steriotaxic radiotherapy and other radiation oncology I did some work. I have also gained experience in vascular brachytherapy and total body radiation in the planning and implementation of three dimensional conformal radiotherapy at Berlin Frei University, Germany. I have gained experience and training on new radiotherapy techniques (IMRT) at the University of Kansas in the field of total body radiation in the United States Seattle Fred Hutchinson Cancer Research Center (Washington) and the Swedish Medical Center (Washington). Varian Q virtual simulator, Cad-plan dose planning computer, MLC, RMS, Portal Vision and C series Varian 2300 C / D linear accelerator for the three dimensional conformal radiotherapy planning are available in Ankara University Medical Faculty Radiation Oncology Department. I worked with Target GE, the first version of three-dimensional conformal planning, and I continue to work with the new version of CT simulator, virtual simulator, Cad-plan Varian three dimensional conformal planning units, I have gained experience and experience in this field both abroad and in Ankara University Medical Faculty Radiation Oncology Department. I have published articles and notifications in a large number of international journals, including three-dimensional conformal radiotherapy planning, and have published articles and reports in many nationally recognized journals on the same topic. I gave many courses, courses and seminars on three dimensional conformal radiotherapy. I continued the 3D conformal radiotherapy and IMRT planning and applications for the Department of Radiation Oncology at Ankara University Medical Faculty. I continue my studies on metastasis and cancer biology.

  • 1. HAFTA RADYASYON KELİME VE ELEKTRO MANYETİK ENERJİ

    1.Hafta; Radyasyon tıp alanında kullanılan önemli bir fizik parametredir. Sağlık alanında meslekleri gereği radyasyon ile çalışacak bireylerin radyasyon kavramını anlamaları kullandıkları malzeme ve cihazların önemini ve radyasyondan korunma için önemlidir. RA kelime veya hecesinden anlam kazanır. Radyasyon elektro manyetik enerji biçimidir. Özellikle iyonize edici radyasyon tıp alanında hastalıkların tanısı ve kanserin tedavisinde yaygın kullanılır. Partiküler radyasyonun etkileri farklıdır. Radyasyonun madde ve doku ile etkileşiminde ki basamaklar ve dozlar iyi bilinmelidir.

    Esas olarak radyasyon kelimesi belli bir merkezden başlayarak çizgisel ve doğrusal hareketle ışınım, yayılım anlamındadır. Köken kelimesi ve/veya hecesi “RA” kabul edilir. RA eski Mısır medeniyetinde güneş için tanrılaştırılmış ifadesi için tanımlanmıştır. “RA” temel ekinden aşağıda ki ifadeleri türemiştir ve hiç bir yerde zarar veya yaşamın sonlanması gibi anlamlandırma ve ifade bulmamıştır.

    • Ra: Eski Mısırda Güneş Tanrısı
    • Ra: Radyoaktif Radyum Maddesinin kimyadaki simgesi (Ra-226) CURIE-1898, NOBEL
    • Ray: Işın (İngilizce)
    • Ray: Çizgi şeklinde tren yolu
    • Radyasyon: Işınım
    • Radiation: Bir enerjinin ışık demeti halinde yayılması (İngilizce)
    • Radyoaktivite: Işın etkinlik
    • Radiator: Işık veya ısı yayan şey (İngilizce)
    • Radio-Radyo: Radyo alıcı-vericisi, telsiz telgrafla haberleşme, radyodan-telsizden yayınlama, röntgen çekmek, ışın tedavisi yapmak, radyoterapi yapmak
    • Radix: Merkez ana gövdeden dışarı çıkan kök (İngilizce)
    • Radikal: Köklü
    • Radial: Işın, merkezden çevreye doğru düzenlenmiş (İngilizce)
    • Radyal: Işınsal, ışık biçiminde yayılan
    • Radar: Merkezden çevreye yayılan radyo dalgalarının yansıyarak tekrar merkeze gelmesi ile uçak ve gemilerde cisimlerin yerini-uzaklığını bulan aygıt
    • Radius: Yarıçap, merkezden dışa çizgisel uzaklık (İngilizce)
    • Radyofrekans: Merkezden çevreye yayılan frekanslı radyo dalgası
    • Radio waves: Elektromanyetik spektrumda, elektromanyetik dalgaların, düşük enerjide ve radyofrekans aralığında olan, (İngilizce)

  • 2.HAFTA RADYASYON FİZİĞİ

    2.Hafta; Radyoterapi, tıbbi görüntüleme, nükleer tıp konularında ki uygulamaları anlamak için radyasyonun tanımı ve radyasyonun temel fizik kuralları hakkında fikir sahibi olmak önemlidir. Radyasyon ışın olarak ta tanımlanabilir ve bir enerji türüdür. Elektro Manyetik Enerji (EME) olarak tanımlanır. Radyasyon kelimesi “RA” ile ilişkilidir ve tarihte ışık, göz, tanrı ve bunun gibi anlamlar yüklenmiştir. Türk dilinde ve yabancı dillerde “RA veya RE” hecesinden türemiş çok kelime vardır (Radyasyon, Radyoterapi, Radyoaktif, Radyoloji, Radyo, Radikal, Radiks, Ray, Radar, Renk, Resim, Rahmet, Rahim..vbg). EME geniş bir spektrumdadır; dalga boyu çok büyük, frekansı çok küçük ve enerjisi çok küçük olan uzun dalgadan sonra sırasıyla radyo, radyofrekans, mikrodalga, kızıl ötesi, görünür ışık, ultraviyole (mor ötesi), x-ışını, gama ışını, foton gibi dalga boyu çok küçük frekansı çok büyük ve enerjisi çok yüksek özellikte ışın türleri vardır (Khan ve ark., 2003). Temel olarak elektron koparmayan iyonize olmayan radyasyondan korkulmazken iyonize edici radyasyonun çok ciddi zararları oluşabilir ve radyasyondan korunma prensipleri çok önemlidir.

    Radyoterapi, tıbbi görüntüleme, nükleer tıp konularında ki uygulamaları anlamak için radyasyonun tanımı ve radyasyonun temel fizik kuralları hakkında fikir sahibi olmak önemlidir. Radyasyon ışın olarak ta tanımlanabilir ve bir enerji türüdür. Elektro Manyetik Enerji (EME) olarak tanımlanır. Radyasyon kelimesi “RA” ile ilişkilidir ve tarihte ışık, göz, tanrı ve bunun gibi anlamlar yüklenmiştir. Türk dilinde ve yabancı dillerde “RA veya RE” hecesinden türemiş çok kelime vardır (Radyasyon, Radyoterapi, Radyoaktif, Radyoloji, Radyo, Radikal, Radiks, Ray, Radar, Renk, Resim, Rahmet, Rahim..vbg). EME geniş bir spektrumdadır; dalga boyu çok büyük, frekansı çok küçük ve enerjisi çok küçük olan uzun dalgadan sonra sırasıyla radyo, radyofrekans, mikrodalga, kızıl ötesi, görünür ışık, ultraviyole (mor ötesi), x-ışını, gama ışını, foton gibi dalga boyu çok küçük frekansı çok büyük ve enerjisi çok yüksek özellikte ışın türleri vardır (Khan ve ark., 2003). Temel olarak elektron koparmayan iyonize olmayan radyasyondan korkulmazken iyonize edici radyasyonun çok ciddi zararları oluşabilir ve radyasyondan korunma prensipleri çok önemlidir. Mor ötesi, x-ışını, gama ışını, foton gibi iyonize edici radyasyon tıp alanında; dermatoloji, nükleer tıp, tıbbi görüntüleme, radyoterapide kullanılır. İyonize edici radyasyon madde içinde ilerlerken atomların yörüngelerinden elektronlar kopararak ortamı iyonlaştırır ve bunun neticesinde canlı madde içinde istenilmeyen zararlar meydana gelir (Perez, 2013). Radyofrekans ve mikro dalga iyonize edici değildir ve tıp alanında fizik tedavide kullanılır. Diğer iyonize edici olmayan radyasyon tipleri radyo, televizyon, haberleşme, ısıtma vbg teknolojik alanlarda kullanılır. İyonize edici radyasyon uzayda ve yerkabuğunda radyoaktif maddelerden oluşarak doğal olarak bulunur. Tıp alanında kullanılan iyonize edici radyasyon ise (Beyzadeoğlu, 2008); 1) Nükleer santrallerde maddelerin nötron bombardımanına tutularak radyoaktif hale getirilmeleri ile elde edilebilir. Nükleer tıpta kullanılan çok sayıda kısa yarı ömürlü radyoaktif madde vardır, radyoterapi alanında ise kobalt-60 radyoaktif maddesi eksternal radyoterapide ve iridyum-192 radyoaktif maddesi özellikle jinekolojik kanserlerde kavite/lümen içine brakiterapi şeklinde kullanılır (Tinkle ve ark., 2015). Radyoaktif maddeler çekirdekten dışarıya özellikle gama radyasyonu yayarlar, ayrıca elektron (beta), pozitron, nötron saçılması da söz konusu olabilir. 2) Gelişmiş elektrik ve elektronik teknolojileri ile yüksek gerilimle çalışan röntgen, skopi, tomografi, lineer hızlandırıcı, proton, betatron makinalarından elde edilir. Tıbbi görüntülemede ve radyoterapide kullanılır. Yüksek gerilimle çalışan cihazlarda cihazın Katot uçundan Anot ucuna doğru vakumlanmış ortamda elektronlar kinetik enerji ile hızlandırılarak anotta bulunan hedefe yönlendirilir. Anot da atom yapıların içine ve arasına gelen elektron yön değiştirerek kinetik enerjisini kaybeder ve elektronların kaybettikleri enerji ile uyumlu ve orantısal miktarda partiküler olmayan EME, foton veya x-ışını elde edilir. Şayet anot geri çekilirse elektronlar doğrudan dışarıya alınarak elektron ile radyoterapiye uygun partiküler radyasyon elde edilir.

    Khan F.M. The Physics of Radiation Therapy, 2003 Third Edition, LIPPINCOTT WILLIAMS & WILKINS 530 Walnut Street Philadelphia, PA USA 

    Carlos A. Perez. Principles and Practice of Radiation Oncology, 2013 Sixth Edition, WOLTERS KLUWER/ LIPPINCOTT WILLIAMS & WILKINS, PA USA 

    Beyzadeoğlu M. Temel Radyasyon Onkolojisi, 2008 1. Baskı, GATA, Ankara, Türkiye 

    Tinkle CL, Weinberg V, Chen LM et al. Inverse Planned High-Dose-Rate Brachytherapy for Locoregionally Advanced Cervical Cancer: 4-Year Outcomes. Int J Radiat Oncol Biol Phys. 2015 Aug 1; 92 (5): 1093-100 

    Glover GH. Compton scatter effects in CT reconstructions. Med Phys. 1982 Nov-Dec; 9 (6):860-7. Lu W, Chen W. Positron emission tomography/computerized tomography for tumor response assessment-a review of clinical practices and radiomics studies. Transl Cancer Res. 2016 Aug; 5 (4): 364-70. 

    Tommasino F, Durante M. Proton radiobiology. Cancers. 2015 Feb 12; 7(1): 353-81 - Khare P, Nair P, Khare A, et al. The road to radiation protection: a rocky path. J Clin Diagn Res. 2014 Dec ;8 (12): 1-4.

  • 3.HAFTA RADYASYONUN MADDE VE DOKU İLE ETKİLEŞİMİ

    3.Hafta; Mor ötesi, x-ışını, gama ışını, foton gibi iyonize edici radyasyon tıp alanında; dermatoloji, nükleer tıp, tıbbi görüntüleme, radyoterapide kullanılır. İyonize edici radyasyon madde içinde ilerlerken atomların yörüngelerinden elektronlar kopararak ortamı iyonlaştırır ve bunun neticesinde canlı madde içinde istenilmeyen zararlar meydana gelir (Perez, 2013). Radyofrekans ve mikro dalga iyonize edici değildir ve tıp alanında fizik tedavide kullanılır. Diğer iyonize edici olmayan radyasyon tipleri radyo, televizyon, haberleşme, ısıtma vbg teknolojik alanlarda kullanılır. EME dalga hareketi yapar, ışık hızında hareket eder. İsminden de anlaşılacağı gibi elektrik ve manyetik alan kavramlarını içerir. Ortamda ilerlerken ve elektron yanından geçerken bu elektrik ve manyetik alanlar nedeni ile elektronu yörüngesinden iterek veya çekerek koparır. Atom yörüngesinde yer alan her elektronun çekirdeğe bağlanma enerjisi vardır. Gelen EME bu bağlanma enerjisinden büyük ise yörüngeden elektronları koparabilir. 

    Enerji (E): Plank Sabiti (h) x Frekans (f) veya 

    Enerji (E): h x 1/Dalga Boyu (ʎ) veya 

    Enerji (E): Kütle (m) x Işık Hızı (c)2 şeklinde formüle edilir.  

    Frekans arttıkça enerji artar ve derinlere gitme özelliği artar. Dalga boyu arttıkça enerji azalır ve derinlere gitme özelliği azalır. 

    Tıp alanında kullanılan cihazlarda amper (A), milisaniye (ms), voltaj (V) düğmeleri vardır. Amper arttıkça ve milisaniye büyüdükçe cihazdan çıkan radyasyon sayısı (miktarı) artar, radyasyonun enerjisi ve delici özelliği değişmez. Voltaj arttıkça cihazdan çıkan radyasyonun frekansı artar, enerjisi artar, delme özelliği artar. Voltaj arttıkça nispeten cihazdan çıkan radyasyon sayısı da artar. Ancak Voltaj arttırmanın esas amacı delici radyasyon elde etmek içindir. EME madde veya ortamda ışık hızı ile ilerlerken; 

    1) Ortam ile etkileşmez, radyasyon geçip gider. Şöyle ki; Atomda çekirdek hacmi tenis topu boyutunda ve elektron toplu iğne boyutunda kabul edilirse çekirdek ile elektron arasında ki mesafe 10-20 kilometredir. Yani; aslında madde içinde büyük bir boşluk vardır ve bu boşluktan iyonize ve iyonize olmayan EME rahatlıkla geçebilir. 

    2) Ortam ile hafif uyarma etkisi olur, ancak elektron koparmaz. Isı oluşabilir. 

    3) Foto elektrik olay olur; bu olayda gelen EME atomun yörüngesindeki elektrona tüm enerjisini aktarır ve oradaki elektron koparak hareket eder, elektrona hız ve kinetik enerji vermiş olur. Gelen EME yok olur. Foto elektrik olay tıbbi görüntülemede belirgindir. 

    Enerji Kinetik: Kütle (m) x Hız (v)2 

     4) Compton etkisi olur; bu olayda gelen EME atomun yörüngesindeki elektrona değişik açılardan yaklaşarak elektronu yörüngeden koparır bir kısım enerjisini kopan elektrona aktarır ve elektrona hız ve hareket verir. Gelen EME yok olmaz, sadece enerjisinin bir kısmını elektronu yörüngeden koparmak için harcar ve diğer bir kısmını elektrona hız ve hareket olarak aktarır, kalan EME ışık hızında frekansı azalmış ve dalga boyu artmış vaziyette yani enerjisi artmış halde saçılarak ve yön değiştirerek yoluna devam eder. Compton etkisi radyoterapide ve komputarize tomografide belirgindir (Glover, 1982). 

    5) Çift teşekkülü; en az 1.02 MeV EME ışık hızında atomun çekirdek alanına yaklaştığında yok olur ve negatif yüklü elektron ve pozitif yüklü elektron (pozitron) çifti meydana gelir. 1.02 MeV enejjiden daha fazlası varsa elektron ve pozitron üzerine hız ve hareket olarak aktarılır. Çok kısa süre sonrasında pozitron ortamda bulunan başka bir elektron ile etkileşime girerek pozitron ve etkileşime girdiği elektron yok olur ve en az 1.02 MeV ve daha üstü enerjide EME o bölgeden yayılır, bu son yok olma durumuna “anihilasyon” (annihilation) denir. Çift teşekkülü nükleer tıp pozitron emisyon tomografide (PET) kullanılır (Lu ve ark., 2016). 

    6) Dezentegrasyon; Çekirdek yarılması ve çekirdek yırtılması olayıdır. Burada olayı başlatan EME değildir. Burada elektron veya daha büyük partiküller yüksek enerjilerle ve yüksek hızlarla çekirdek içine girip çekirdek içi düzeni bozarak yarılma yırtılma etkisi yapar ve ortama nötron, proton, elektron, EME (gama ışını) tarzı enerjiler çıkar. Çok yüksek kinetik enerji ve ısı oluşur. Nükleer enerji ve nükleer kazalarda gündeme gelen çok ciddi bir durumdur.

  • 4. HAFTA İYONİZE RADYASYON NEDİR

    4.Hafta; İyonize edici radyasyon uzayda ve yerkabuğunda radyoaktif maddelerden oluşarak doğal olarak bulunur. Tıp alanında kullanılan iyonize edici radyasyon ise (Beyzadeoğlu, 2008); 1) Nükleer santrallerde maddelerin nötron bombardımanına tutularak radyoaktif hale getirilmeleri ile elde edilebilir. Nükleer tıpta kullanılan çok sayıda kısa yarı ömürlü radyoaktif madde vardır, radyoterapi alanında ise kobalt-60 radyoaktif maddesi eksternal radyoterapide ve iridyum-192 radyoaktif maddesi özellikle jinekolojik kanserlerde kavite/lümen içine brakiterapi şeklinde kullanılır (Tinkle ve ark., 2015). Radyoaktif maddeler çekirdekten dışarıya özellikle gama radyasyonu yayarlar, ayrıca elektron (beta), pozitron, nötron saçılması da söz konusu olabilir. 2) Gelişmiş elektrik ve elektronik teknolojileri ile yüksek gerilimle çalışan röntgen, skopi, tomografi, lineer hızlandırıcı, proton, betatron makinalarından elde edilir. Tıbbi görüntülemede ve radyoterapide kullanılır. Yüksek gerilimle çalışan cihazlarda cihazın Katot uçundan Anot ucuna doğru vakumlanmış ortamda elektronlar kinetik enerji ile hızlandırılarak anotta bulunan hedefe yönlendirilir. Anot da atom yapıların içine ve arasına gelen elektron yön değiştirerek kinetik enerjisini kaybeder ve elektronların kaybettikleri enerji ile uyumlu ve orantısal miktarda partiküler olmayan EME, foton veya x-ışını elde edilir. Şayet anot geri çekilirse elektronlar doğrudan dışarıya alınarak elektron ile radyoterapiye uygun partiküler radyasyon elde edilir.

    Tıpta insan sağlığı yararları için kullanılan elektromanyetik enerji toplum tarafından radyasyon olarak algılanmaktadır, ayrıca iyonize edici olduğu için hastalıkların teşhis edilmesi, tedavisi ve takibinde başarılı şekilde kullanılır. Teknolojide, örneğin haberleşme için kullanılan ve iyonize edici olmayan elektromanyetik radyo frekans dalgaları tıpta insan sağlığı yararları için kullanılan iyonize edici Röntgen-Foton- Gama ışınları ile karıştırılmamalıdır.

    Aşağıdaki tabloya dikkat edilirse, nedenler içinde iyonize edici olmayan radyo frekans dalgaları tanımlanmamaktadır.

    Değişik Çevresel Faktörlere Göre Kanser Ölümleri (%)

    • Diet 30
    • Sigara 30
    • Enfeksiyon 10
    • Üreme ve cinsellik 7
    • İşiyle ilgili 4
    • Alkol 3
    • Endüstri ürünleri 1
    • Hava kirlenmesi 1
    • Su kirlenmesi 1
    • Besin katkı maddeleri 1
    • Tıbbi ilaçlar 1
    • Doğadaki iyonize radyasyon………… 1
    • Ultraviole radyasyon………………….. 0.5
    • Tıbbi iyonize radyasyon …………… 0.5
    • Endüstri iyonize radyasyon…………… 0.1
    • Bilinmeyen ?

  • 5. HAFTA HEDEF TEORİLERİ

    5.Hafta; Tek hedef tek vuruş, çok hedef tek vuruş, tek hedef çok vuruş. Monte Karlo yöntemi ve tesadüf olasılık permutasyon kombinasyon çok önemlidir.

    Radyasyonun direkt ve indirekt etkisi ile ve tamir, subletal hasar direkt ölüm ile ilgili teorilerdir

    Direkt etki: Normal veya kanser hücresi radyasyon uygulandığında G2 ve/veya M fazında ise hızla etkilenir çoğalamaz ve ölür. Bu etkiyi radyasyonun direkt etkisi içinde tanımlarız. AKUT ETKİ, ÇABUK ZARAR, ÖLÜM dür.
    İndirekt etki: Radyoterapi verildiğinde normal veya kanser hücresi G0, G1 ve S fazında ise hemen ölmez, İyonlaşma, radikal, zehirleyici  etkiler birikirse ve çok artarsa hücre çoğalamaz ve ölebilir.
    •Bu etkiyi radyasyonun indirekt etkisi içinde tanımlarız.  GEÇ ETKİ, BİRİKİCİ ETKİ, TAMİR, subletakl hasar ile ilgilidir
    •Hücreyi radyasyon etkilediğinde hemen tamir başlar
    •Normal doku radyasyon hasarını hemen tamir etmek ister 
    •Kanser hücresi organize değildir, tamiri daha yavaş ve daha etkisizdir
    •Sublethal hasarlar birikirse hücre ölür
    •Radyasyonun indirekt ve birikici etkisi, G0, G1, S fazları
    •Kanser tedavilerine direnç buralarda gözükebilir
    •Radyasyon yan etkilerinin tamiri veya kanserin kendini tamiri önemlidir
    •Özellikle gece uykuda tamir belirginleşir

  • 6. HAFTA SAĞKALIM EĞRİLERİ

    Lineer kuatratik formüle bağlı olarak, sağ kalım eğrileri uyum gösterir, Alfa kompanent akut reaksiyon tek hedef tek vuruşu açıklar. Beta kompanent birikici etkiyi, tek hedef çok vuruş, çok hedef çok vuruşu açıklar

    Hücre siklusu ile sağ kalım eğrisinin eğimi ve omuz yapması ve şekli çok ilişkilidir.

    •Gap 0-Aralık 0
    •Hücrenin bekleme, dinlenme, uyku süresidir. Hücre burada yıllarca kalabilir.
    •Oksijensiz ve hipoksik yerde kanser uyur ve saklanır
    •Kanserin yıllarca sonra tekrar çoğalmaya başlamasında G0 etkisi olabilir.
    •Çoğalmayan hücreler esas olarak radyoterapi ve kemoterapiye daha dayanıklıdırlar.
    •Bir hücre ne kadar fazla faaliyet ve çoğalma-bölünme içinde ise o derece daha hassastır.
    G1; Hücre siklusunun uzunluğu kısalığını belirler.

    Burada amino asit temini, protein ve RNA sentezi yapılarak DNA sentezine hazırlık yapılmaktadır.

    G1 fazı  uzun ise hücre  yavaş çoğalır,

    Süre kısa olursa hızlı ve çabuk çoğalır. Örnek Kanser

    Radyasyon etkisi birikir, indirekt etki

    S Sentez fazı; Protein sentezi ve özellikle DNA sentezi yapılır.

    Radyasyon etkisi birikir, indirekt etki, YAVAŞ ETKİ ile ilişkilidir

    G2; Hücre mitoz yapmaya ve bölünmeye hazırlanmaktadır.

    RNA ve protein sentezi devam eder.

    Radyasyon hasarı G2 sonunda çok artar, direkt etki 

    RADYASYONA HASSAS ARALIK, ÇOK ÇOĞALAN HÜCRE ile ilgili olduğu aralıktır

    M Mitoz; Profaz, metafaz, anafaz, telofaz sonrası ikiye bölünür.

    Mitozu tamamlayan hücreler yenidir (Stem cell ve/veya yavru hücre)   yeni anne ve/veya diferansiye yavru hücre olur.

    Çoğalmak üzere tekrardan yeni hücre siklusuna girerek yeni hücrelerin meydana gelmesini devam eder, hücre kanser ise hızla büyür ve yayılır.

    Mitoz sonrası bazı hücreler çoğalmaz ve G0 fazına girerek saatlerce-günlerce-yıllarca beklemede kalabilirler. NÜKS

  • 7.HAFTA FRAKSİYONE RADYOTERAPİ

    Radyasyonun biyolojik etkisinde dozun hızı, verimi, şiddeti, verilme sıklığı önemlidir. Genel de 180-200 cGy klasik günlük dozdur. Bu dozun üzerinde hipo fraksiyone RT tanımlanır

    300-500 hatta 1000 cGy tek doz RT hipofraksiyone RT olarak tanımlanır. Yan etkiler artar

  • 8. HAFTA. ARA SINAV

    8.Hafta Ara Sınav

    • 9.HAFTA FOTON VE PARTİKÜLER RADYASYON VE ETKİLERİ

      Partiküler olmayan Elektro Manyetik enerji  ve iyonlaştırıcı olan Foton, Gama, x ışını, röntgen ışını ve partiküler olan elektron, pozitron, proton, alfa partikül, nötron ve gibi uygulamalar vardır. Özellikle iyonlaştırıcı radyasyonun etkileri önemli olmaktadır. İyonlaştırıcı olmayan RF, Mikrodalga, infrared, UV tıpta ve diğer uygulamalarda kullanılmaktadır. Benzer şekilde Manyetik Rezonans teknolojisi Tıbbi Görüntülemede önemlidir.

      Tıp alanında bir işin ve işlemin gerçekleşebilmesi için gelen radyasyonun elektronları koparabilmesi gereklidir. İş elektronu koparmaktır. Burada işçi elektron dur. Elektron kopmaz ise iş gerçekleşmez, radyografi çekilmemiş olur, kanserli doku öldürülmemiş olur. İyonize edici radyasyon partikül olmayan ve partikül olan radyasyon şeklinde iki temel guruptadır; 

      1) Partikül olmayan radyasyonlar; x-ışını, foton, gama ışınıdır ve ışık hızı ile hareket ederler, yüksek frekanslı olduklarında madde ve doku içinde çok derinlere giderler. 

      2) Partiküler radyasyonlar; elektron (beta), pozitron, alfa, proton, nötron, pi-mezon, ağır iyonlardır ve bilinen kinetik hız ile yani ışık hızından daha düşük hızlarda hareket ederler (Tommasino ve ark., 2015). Partiküllerin kütleleri ve yükleri vardır, sadece nötron yüksüzdür. Kütle ve yükleri nedeniyle bir ortamda ilerlerken ortam elektronları ve atom çekirdek alanı ile etkileşme olasılıkları çok yüksektir. Bu nedenle çok fazla iyonlaşma yaparlar, ortama enerji aktarırlar, madde ve doku içinde çok derinlere gidemez ve canlı dokuda ciddi zararlara neden olurlar. Yukarda bahsedildiği gibi; enerji aktarımı söz konusu ise elektron kopması şarttır. Elektron kopmamış ise enerji aktarımı ve radyasyon emilimi yoktur, iş yoktur.

      Dünya Sağlık Organizasyonu WHO 2006 yılı ve 304 numaralı raporunda;

      • Son 15 yılda
      • Kanser için Coğrafi yoğunluk yok
      • Belli kanser tiplerinde artış yok
      • Hayvan deneylerinde RF ile kanser artışı yok
      • Beyin dalga, duygu, davranış, uyku fark yok
      • Aşırı hassasiyet yok
      • Kalp fonksiyonlarında fark yok
      • Sonuç; tatmin edici olumsuz bir kanıt yok
      • Sonuç; eğitim, etkin bilgilendirme, halkın güveni ve oluru kazanılmalıdır şeklinde vurgulamıştır.

            Dünya Sağlık Organizasyonuna (WHO) bağlı Dünya Kanser Ajansı 2008 Raporunda kanser oluşum riskini arttıran nedenler arasında radyo frekans enerjileri tanımlamamıştır ve ilgili raporda radyo frekans enerjilerin kanser yapıcı bir özelliğinin ve kanıtın olmadığı vurgulanmıştır. mi RNA üzerine RF dalgaları ve epigenetik etkiler dikkatle incelenerek araştırılarak RF dalgalarının hücre üzerine etkileri belirlenerek ne gibi yan etkilerin olabileceği belirlenmelidir.

             Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Kanser Araştırmaları Enstitüsü (NCI) 2008 yılı raporunda son 15 yılda haberleşme teknolojisi ve radyo frekans kullanımında dramatik ve yoğun olarak kullanım artış olmasına rağmen kanser riski ve oluşum oranlarında bir artışın olmadığı vurgulanmıştır. Dünyanın birçok saygın bilim dergisinde beyin tümörü, sinir tümörü, beyin zarı tümörü, baş boyun bölgesi kanserleri veya vücudun diğer organ ve dokularına ait kanser türlerinde bir artışın olmadığı rapor edilmiştir.

             Benzer şekilde radyo frekans dalgaları için yapılan ve saygın bilim dergilerinde yayınlamaya hak kazanmış birçok çalışmada, insan kişilik, algılama, uyarılma, uyku düzeni, baş ağrısı, bayanların fizyolojik yaşamları ilgili vb gibi bulgularında bozulma olmadığı belirtilmiştir. İyonize edici radyasyonda temel işlem "İŞ" atom yörüngelerinden elektronu koparmak ve iyonlaştırma sağlamaktır. Bu uygulamaların hücrede ve özellikle DNA üzerinde etkileri olabilmektedir.

              Bilinmesi gereken insanda bulunan sinir hücrelerinde ve sinir hücresinden çıkan sinir tellerinde (akson) bilginin iletimi tamamen biyolojik nedenler ve sonuçlar ile sodyum, potasyum kanalları ve pompaları sayesinde hücre iç/dış aksiyon potansiyel farkları sayesinde gerçekleştiğidir. İnsan sinir hücresi ve sinir uzantısında iletim teknolojide ve haberleşmede kullanılan elektron hareketi temelli elektrik iletimi ile ilgili olan bakır tel iletimi ile hiçbir benzerliği ve ilgisinin olmamasıdır. Ancak bilgisi olmayan kişiler tarafından yanlış anlaşılmakta ve anlatılmaktadır.

              Tıp alanı ve kanserle ilgilenen bilimsel çevrelerde çabalar, araştırmalar ve gayretler tümörlü dokunun başarı ile tedavi edilmesi üzerine odaklanmıştır. Bu konularda çok büyük başarılar elde edilmektedir. Radyasyon Onkolojisi alanında iyonize edici elektro manyetik foton ışınları ile sanki atomik boyutta enerji bıçağı gibi davrandırılarak tümör dokusunun elektronlar ve DNA molekülleri üzerine etki sağlanmakta, tümör dokusunun tam merkezine hedef alınarak başarılı tedaviler yapılmaktadır. Üç boyutlu konformal radyoterapi (3D-CRT), doz yoğunluk değişim ayarlı radyoterapi (IMRT), gama ışın bıçağı (gama knife), steriotaksik radyoterapi (Radiosurgery), foton uzay bıçağı (cyber knife), brakiterapi vb gibi yöntemler ile günümüzde dünyada ve ülkemizde bir çok kanser hastasında başarılı ve tam tedavi mümkün hale gelmiştir.

       

    • 10.HAFTA RADYASYONDAN KORUNMA

      RADYASYONUN ETKİLERİ VE KORUNMA YI ANLAYABİLMEK İÇİN ÖNCELİKLE VÜCUTTA YAPTIĞI ETKİLER İLE İLGİLİ TANIM VE BİRİMLERDEN BAHSEDECEK OLURSAK;

      Lineer Enerji Transferi (LET): Belli mesafede ortama aktarılan enerjidir. Ortama enerji aktarımı ancak elektron koparılabilmesi ile mümkündür. Belli mesafe en fazla enerji aktarımını yani elektron koparmayı kinetik hızla hareket eden büyük kütleli ve yüklü partiküller daha fazla yaparlar ve LET değerleri yüksektir. Partikül olmayan ve ışık hızı ile hareket eden foto ve gama ışınlarının LET değeri düşüktür. Fotonun enerjisi düştükçe ortam ile etkileşimde foto elektrik olayın etki oranı artar ve elektron koparma artar, yani enerji aktarımı artmış olur. Düşük enerjili x-ışınlarının LET değeri daha fazladır. 

      Emilen Radyasyon Dozu (Radiation Absorbed Dose RAD): Birimi cGy dir. Maddenin 1 gr kütlesi tarafından emilen dozdur, 1 gr dokuya 100 erg enerji aktarmaktır. Yani 1 gr dokuda 100 erg karşılığı kadar elektronun koparılma işlemi için enerji harcanması gerekir. Elektron kopmamış ise radyasyon emilimi gerçekleşmemiştir. RAD veya cGy daha çok Radyoterapide ışınlama hesaplamalarında kullanılır. Kanserli veya normal dokuların aldığı doz miktarını tanımlar. 

      Röntgen (R): Standart şartlarda 1 cm3 havada 1 esu yük birimlik akım meydana gelmesini ve iyon çiftleri oluşmasını sağlayan miktardır. Akımın meydana gelebilmesi için hava moleküllerinden elektronların kopartılarak iyonlaşma sağlanmalıdır. Röntgen havada isabet eden, maruz kalınan, hava ortamında ölçülen doz miktarıdır. Daha çok tıbbi görüntüleme işlemlerinde kullanılır. 

      Rölatif Biyolojik Etki (RBE): Farklı radyasyon tiplerinin canlıda aynı etkiyi oluşturması için gerektirdiği dozu hesaplamada kullanılır. Standart olarak 250 keV x-ışının yaptığı etkinin aynısını elde etmek için başka radyasyon tipi ile kullanılması gereken dozun oranıdır. RBE değeri partiküler radyasyonda ve düşük enerjili fotonlarda artar, yüksek enerjili fotonlarda RBE değeri düşer. Memelilerde Eşdeğer Radyasyon (Radiation Equivalent Man-Mammalian REM): Birimi Sievert’dir. Memeli canlılarda değişik radyasyon tiplerinin memeli doku üzerinde yaptığı etkiyi eşleştirmek birbirine çevirmek için kullanılır. Değişik radyasyon tiplerinin rölatif biyolojik etkileri (RBE) üzerinden hesaplamalar yapılır. Burada alınan cGy (RAD) cinsinden değişik radyasyonların REM değeri bulunmak istenir. Temel hesapla 1 gr dokuya aktarılan erg üzerinden yapılır. Ancak bu aktarımı yapan radyasyonun tipi çok önemlidir ve biyolojik sonuç değişik olabilecektir. Daha çok nükleer tıp alanında, radyasyon alanında çalışanların uzun süre radyasyona maruz kalmalarında ve nihayet nükleer kazalarda çok önemlidir. Kazalarda birey veya çevre çok farklı radyasyon tiplerinden değişik oranlarda ve değişik sürelerde radyasyon alacağından hesaplama çok zor ama çok önemlidir (Khaer ve ark., 2014).

      TEMEL OLARAK KORUNMA PRENSİBİ OLARAK;

      Uzaklık; karesi ile radyasyon şiddeti azalır. 

      Süre uzadıkça alınan radyasyon doğru orantılı arter. 

      Radyasyon ile aramıza engel konmalı, kurşun blok-kapı ve kalın barit beton kullanılmalıdır. 

      Kontaminasyon radyoaktif maddenin vücuda teması ile gerçekleşir, bulaşmış madde vardır.

      Radyasyonun Gücü; Radyasyon cihazının, ortamın, maruz kalınan dokuların hassasiyeti, enerji, şiddet, cihazın markası, radyasyon açısı ve yukarıda sayılan faktörler radyasyonun gücü ile ilişkilidir ve biyolojik sonuçları çok etkiler. tedbirler güç kavramı bütünlüğü içinde alınmalıdır.

    • 11.HAFTA HAMİLELERDE RADYASYON ETKİLERİ

      Kesinlikle hamileler radyasyon ortamında bulunmamalıdır. Özellikli ilk günler ve haftalrda mitoz çoktur ve etki çoktur. 1-3 ay sürede radyasyon alınmış ise organlara ait sorunlar çıkar. 4-7 aylarda organlarda gelişmelerde eksiklik olabilir. / ay sonrası fetus olgunlaşmıştır ancak yinede radyasyon almamalıdır

    • 12.HAFTA RADYASYON YAN ETKİLERİ, İLTİHAP-ENFLAMASYON

      Akut etkide, şişlik, kızarıklık, ağrı, ısı artışı, fonksiyon kaybı olur. Kronik etkide bağ doku artışı, atrofi, doku sertleşmesi olur.

    • TBI, Total Body Irradiation. Total Vücut Işınlaması

      13. hafta; TÜM VUCÜD ISINLAMASI RADYASYON ETKİSİ;

      Radyoterapide lokal ve bölgesel ışınlama yapılır, ancak Tüm vücut radyasyon alınması çok ciddi yan etkilere neden olur.

      Prodromal belirtiler

      Kemik iliği sendromu

      Gastrointestinal sentrom

      SSS sendromu gelişir

    • 14.HAFTA

      RADYOBİYOLOJİDE "R" KAVRAMLARI

      Radyoterapide lokal ve bölgesel ışınlama yapılırken hücre ve dokularda etkileşimler

      5R, 6R 7R vbg kavramlarla açıklanır.

      Repair: •Hücreyi radyasyon etkilediğinde hemen tamir başlar

      •Normal doku radyasyon hasarını hemen tamir etmek ister 
      •Kanser hücresi organize değildir, tamiri daha yavaş ve daha etkisizdir
      •Sublethal hasarlar birikirse hücre ölür
      •Radyasyonun indirekt ve birikici etkisi, G0, G1, S fazları
      •Kanser tedavilerine direnç
      •Radyasyon yan etkilerinin tamiri
      •Gece uykuda

      Reoksijenasyon: RT ile kanser kitlesi küçülünce  içlere kan ve oksijen girer.

      •Büyük kanser kitlesinin dış yüzeyine ve çevresine doğru yer alan hücreler çevreden difüzyon ile beslenebilir veya yakınında ki damar dokudan gelen oksijen ve besin kaynaklarından yararlanır.
      •Oysa kanserin merkezinde yeteri kadar damar doku oluşamadığından oksijen ve beslenme sorunu vardır ve hipoksik-nekroz alanları oluşur.
      •Kanserdeki  hipoksik tedavi başarısını bozar. SİGARA tehlikelidir
      •Ortamda oksijen varsa  radikaller daha zehirlidir 
      •Kanser kitlesi küçülmeye başlar ve oksijensiz merkez bölgelere kan akımı ulaşarak hipoksik hücreler oksijenlenir ve sonra ki seanslarda uygulanan  Radyoterapi ile kanser merkezindeki hücreler yok olur

      Reassortmant, Repopulasyon; •Radyasyon ile ölen dokudaki hücrelerin yerine zamanla anne/ana/stem hücreden çoğalarak yeni hücreler gelir.

      •Bu işlem normal dokuda olursa iyidir. 
      •Ancak kanserde olursa kanserin tekrar dan büyümesi anlamındadır ve kötüdür

      Redistribution: Çoğalan normal ve kanser hücreleri belli bir zaman siklusu ve aşamaları ile çoğalmaya devam ederler.

      •Radyasyon uygulandığı sırada hücre siklusunun G0, G1 ve S faz içinde olan hücreler hemen yok olmaz iken, G2 ve Mitoz (M)  kolay etkilenir. 
      •Geriye kalan G0, G1 ve S fazında olan milyarlarca hücre  tekrar G2 ve M fazına girerek yeniden hücre siklusu içinde dağılma sağlanmış olur.

      Radyo duyar veya radyo rezistan: Bazı normal ve bazı kanser hücreleri doğal olarak veya bulunduğu aşamaya göre radyasyona hassas  veya  dirençli olabilir.

      •Kemik iliği ve kan hücreleri,
      •Epitel kök hücreleri (Cilt ve mukozalar)
      •Üreme sistemindeki kök-gamet hücreleri (sperm-yumurta)
      •Embriyo hücreleri,  G2-M oranı fazla “blastik”  normal veya tümörler radyasyona hassastır
      •Patolojik olarak kötü farklılaşmış (az diferansiye) kanserlerin sağ kalım oranları kötüdür.
      •Genel olarak histolojik yapısına göre nöronlar, bağ ve destek doku gibi normal dokular ayrıca patolojik yapısına göre (melanoma, sarkoma vbg) radyasyona dirençli (Radyorezistan) 
      •Yeniden oksijenlenme, yeniden dağılım kavramları radyasyona hassasiyet 
      •Tamir ve yeniden çoğalma ise radyasyona direnç kavramı içinde tanımlanır.

      İmmun Rejeksion: Radyasyon hasarı ile hücre antijenleri ortaya çıkar

      •İmmun Bağışıklık hücreleri bu antijenleri tanır ve kansere saldırır

      Remodelling: ışınlanan mikro çevre yeniden modellenir, yeniden yapılanır

      Burada birçok molekül etkilidir. TGFβ=Transforming growth factor beta

      VEGF= Vascular endothelial growth factor

      bFGF= Basic fibroblast growth factor,

      IGF= Insulin like growth factor,

      PDGF= Platelet-derived growth factor,

      HGF= Hepatocyte growth factor, c-MET

      CTGF= Connective tissue growth factor

      KGF=Keratinocyte growth factor,

      •Cytokines-Chemokines
      •ENA= Epithelial neutrophil-activating peptide,
      •GRO= Melanoma growth-stimulatory activity,
      •IL= Interleukin
      •MCP= Monocyte chemoattractant protein,
      •MIP= Macrophage protein,
      •RANTES= Regulate activation normal T expressed secreted
      •TNFα = Tumor necrosis factor alpha,
      •c-MET= HGFR= Tyroine Kinase MET (mesenchymal epithelial transition)
      •chemokine (C-X-C motif) ligand 12 (CXCL-12; SDF-1; Stromal Derived Factor)

      NGF= Nerve growth factor,

      SCF= Stem cell factor,

      CSF= Colony-stimulating factor,

      GM-CSF= GM-colony stimulating factor,

      HB-EGF= Heparin-binding epidermal   growth factor-like growth factor

      •Inflammatory Mediators
      •CO, H2O2, NO, O−
      •HETEs= Hydroxyeicosatetraenoic acids,
      •PAF= Platelet activating factor,
      •PGE2,
      •Phospholipase A2 activating protein,
      •Prostacyclin,
      •cyclooxygenase-2 (COX-2),
      •urokinase plasminogen activator (uPA)
      •cathepsins B and D