Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

Yaşam için zorunlu yönelimlerden biri de karşı eşeyi bulmaya doğru yönelimdir. Bu sayede böceklerin erkek ve dişileri birbirini bulur ve üreme meydana gelir. Karşı eşeyi bulmaya doğru yönelmede her ne kadar karşı eşeyin rengi, şekli, hareketi, sesi ve kokusu gibi faktörler rol oynarsa da bunların içinde en önemlisi kokudur. Genellikle dişilerdeki eşey organlarında bulunan bazı bezlerin çıkardığı kokuların, etrafa yayılarak, karşı eşeyin kemoreseptör organlarını uyarması ile yönelim gerçekleşmektedir. Seks feromonu olarak da isimlendirilen eşeysel çekici kokular, hava koşullarına ve rüzgarın durumuna göre çok uzak mesafelerden kendisini hissettirir. Örneğin Lymantria dispar için bu mesafe 4 km’dir. Eşeysel çekiciliği meydana getiren kokular çok etkilidir. O kadar ki Travis (1939) isimli bir yazara göre Operophtera brumata L. ve diğer bazı Geometridae türlerinin erkekleri, dişilerinden birkaç gün önce çıkarlar ve dişiler henüz toprağın 5-10 cm derinliğindeki kokonları içindeyken toprak yüzeyine toplanıp dişilerin çıkmasını beklerler. Eşeysel çekici maddeler bugün yapay olarak da elde edilmekte ve pratikte birçok zararlı böcek türü ile savaşa başlamak için uyarıcı tuzaklarda kullanılmaktadır. Seks tuzakları (Feromon tuzakları) Böceklerin özellikle dişi böceklerin çıkarmış olduğu seks feromonlarının çekiciliğinden yararlanılarak çeşitli tuzak tipleri yapılmıştır. Ancak her feromon belirli bir türü çekebildiği için tuzaklarda kullanılan çekici madde de değişik olmaktadır. Bu maddeler tabii olarak elde dilebildiği gibi birçokları kimyasal olarak da sentezlenebilmektedir. Seks tuzakları, yakın zamana kadar doğrudan bir tarımsal savaş yöntemi olarak düşünülmüş ve çalışmalar bu yöne doğru yoğunlaştırılmıştır. Bunun için iki yöntem üzerinde durulmuştur (minks 1982). a) Böcekleri kitle halinde yakalamak Bunda amaç populasyon seviyesini düşürerek zararı önlemektir. Böylece savaş yapılacak bahçelere çok sayıda tuzak asılarak zararlı böceklerin yakalanması ve zararından kaçılması amaçlanmaktadır. İlk denemeler 1978 yılında İsrail’de Prays citri’ye karşı 1050 ha’lık sahada, Yunanistan yarımadasında 2000 ha’lık sahada, Girit’te 50 hektarlık sahada yapılmıştır. Almanya’da ise 1975 ‘den beri gıda maddesi depolanan yerlerde Ephestia spp ve Plodia interpunctella (Lep.:Pyralidae)’ya karşı çalışmalar yapılmaktadır. b) Feromonu havaya vererek dişilerle erkeklerin şaşırtılmasını sağlamak ve buluşmasını önlemek Bu yöntemde de tabii veya sentetik feromonlar kullanılarak pek çok çalışma yapılmış ve bazı başarılı sonuçlar alınmıştır. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Ancak seks tuzakları bugün diğer tuzak tiplerinde olduğu gibi surveylerde, bilimsel çalışmalarda, tarımsal savaşa karar vermede uyarıcı olarak kullanılmakta ve günden güne yaygınlaşmaktadır. Seks tuzaklarının bugün en çok kullanıldığı, özellikle Türkiye’de de uygulandığı zararlılar; Meyve sinekleri, özellikle Akdeniz meyve sineği (Ceratitis capitata), Tortricidae familyasına bağlı türler, özellikle Elma iç kurdu (Cydia pomonella) ve Salkım güvesi Lobesia botrana ‘dir. Ceratitis capitata surveylerinde genellikle Steiner tuzakları ve yapışkan tuzaklar kullanılmaktadır. Steiner tuzağı, silindir şeklinde bir kap ve bir fitilden ibarettir. Kabın bir kenarında bir açıklık bulunur. Sinek buradan içeriye girer, ancak dışarı çıkması zordur. Fitile feromon emdirilir. Feromon, tabii veya sentetik olabilir. Bugün en çok kullanılan sentetik feromon Trimedlur’dür. Ayrıca buraya gelen sineğin ölmesini sağlamak için % 3 nispetinde DDVP’de fitile emdirilir(Şekil 11). Bu tuzaklar turunçgil, şeftali gibi zarar gören ağaçların güney tarafına, güneş gören bir yere asılır. Ancak ağaçların meyveli olmasına dikkat etmek lazımdır. Tuzaklar arasındaki mesafe 100-800 m olarak hesap edilir, 10 dönüme 2-3 adet tuzak yeterli görülmektedir. Tuzaklar haftada bir kontrol edilerek sayım sonuçları değerlendirilir. Cydia pomonella ve Lobesia botrana için kullanılan tuzaklar ise daha çok, çeşitli firmalara göre değişik şekillerde, kartondan imal edilmiş değişik isimler verilmiş yapışkan tuzaklardır. Bunların iç yüzeyine özel yapışkan bir madde sürülür, içine de tabii veya sentetik özel bir feromon emdirilmiş fitil yerleştirilir(Şekil 12). Bu tuzağa gelen kelebekler yapışkan iç yüzeylere yapışır. Belirli zamanlarda yapılan sayımlarla elde edilen veriler değerlendirilir. Örneğin, ilk kelebekler görülünceye kadar hafta da bir, daha sonra da haftada iki kez kontrol edilir.Hektara 1 tuzak kullanılması yeterlidir. Elma iç kurdu için ise ilk kelebek yakalanıncaya kadar her gün, daha sonra gün aşırı tuzaklar kontrol edilip sayımlar yapılır ve değerlendirilir.