Konu özeti
1. Hafta: Balkan Coğrafyası ve Toplumu
•Balkanlar Avrupa’nın güneydoğusunda bulunan bir yarımadadır. Batısında Alpin kuşağının bölümleri olan Dinar Alpleri, doğusunda Trakya yarımadası, Bulgaristan ve Romanya bulunmaktadır. Balkan yarımadasının sınırı olarak kuzey hattında bulunan ve Karadeniz’e dökülen Tuna nehri kabul edilmektedir. İtalya ve İspanya yarımadaları gibi Balkan yarımadası da dışarıdan gelen istilacıları engelleyecek bariyerlere sahiptir. Hatta bu coğrafi engeller İtalya ve İspanya’dan farklı olarak yarımadanın kendisi içinde bile bölgesellik arz etmektedir.•Balkan ismi Türkçe dağ anlamına gelmektedir. Bu adlandırma yarımadanın coğrafyasını da açıklar. Dinar Alplerinden Karpatlara ve Transilvanya Alplerine kadar birçok dağlık yer vardır.•Jelavich, C. B., The Balkans in Transition, Los Angeles 1963, s. 1-56, 258-297.•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19912. Hafta: Balkan Coğrafyası ve Toplumu
•Yarımadanın içinde Avrupa’dan Asya’ya doğru giden Belgrad-İstanbul güzergahı bulunmaktadır. Bu güzergah Morava vadisinin bitişiğindeki Belgrad’tan Niş’e, Niş’ten Sofya Dağlarına ve Meriç vadisine oradan da Edirne ve İstanbul’a uzanır. Diğer önemli bir güzergah Draç’tan İstanbul’a kadar uzanan Via Egnatia’dır. Bu yol Draç ve Arnavutluk’tan başlar, Manastır ve Selanik şehirlerine, oradan da İstanbul’a uzanır. Balkanlarda Yunanlar, Sırplar, Karadağlılar, Boşnaklar, Hırvatlar, Arnavutlar, Bulgarlar, Romenler ve Makedonyalılar gibi milletler bulunmaktadır. Bu milletlerden Boşnaklar ve Arnavutlar ekseriyetle Müslüman nüfusa sahip iken diğer milletler ekseriyetle Hristiyan inancındadır ve Ortodoks mezhebine mensupturlar. Bağımsızlığını kazan Balkan ülkeleri kendi milli kiliselerine sahiptirler.•Jelavich, C. B., The Balkans in Transition, Los Angeles 1963, s. 1-56, 258-297.•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19913. Hafta: Bölgenin Tarihi
•İlliryalılar Balkanların en eski halkıdır ve Avusturya’daki Hallstadt kültürüne dayanırlar. Onlar kadar eski halklar olan Helenler VI. Yüzyılda Perslerle savaşlar yapmışlardır. IV. Yüzyılda başka bir Helen uygarlığı olan Makedon İmparatorluğu Yunanistan’ı da içerisine alarak Perslere doğru genişlemiş ve Anadolu Yarımadası’nı fethettikten sonra Büyük Persia’yı almıştır. Büyük İskender’in ölümünden sonra Diadokhos Krallıkları olarak dağılan Makedon İmparatorluğu toprakları M.Ö II. Yüzyılda Roma hakimiyetine girmiş ve Balkan yarımadasında Roma hakimiyeti başlamıştır.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19914. Hafta: Bölgenin Tarihi
•Roma İmparatorluğu’nun Tetrarşi adı verilen yönetim sistemiyle Augustus ve Caesar unvanlarına sahip dört idareci tarafından yönetilmeye başlanması sonucunda Balkanlarda Diokletianus’un sarayının bulunduğu Split gibi şehirler ön plana çıkmış ve I. Theodosius’un ölümüyle Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesi sonucunda Hırvatistan ve Slovenya dışında kalan Balkan toprakları Doğu Roma İmparatorluğu’nun parçası olmuştur.•Doğu Roma İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinde Balkanlarda Slav istilası başlar. Güney Slavları Romania topraklarına yerleşirler ve Doğu Roma bu kavimlerle mücadele etmeye ya da onları kendi yanına çekmeye çalışır. Bu kavimlerden ön plana çıkanları olan Bulgarlar Birinci ve İkinci Bulgar İmparatorluğu dönemlerinde Doğu Roma’nın Balkanlardaki hakimiyetine engel olurlar ve Doğu Roma çoğunlukla günümüz Türkiye’si toprakları ve Mora Yarımadası’na hakim bir şekilde varlığını sürdürür.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19915. Hafta: Balkanlarda Bizans İdaresi
•Konstantinopolis şehrinin Büyük Konstantin tarafından kurulmasından sonra Balkanlardaki nüfus toprak sahiplerinin yönetimindeki köylülerin büyük tarlaları işlediği kırsal bir ağla yönetiliyordu. Devlet bu köylüleri Balkanlara istilacılara karşı koruma amaçlı yerleştirilen paralı askerleri sübvanse etmeleri için vergilendiriyordu.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19916. Hafta: Justinianos Savaşları'nın Sonuçları
•İmparator Iustinianos döneminde Balkanlar Doğu Roma’nın Vizigotlara, Kuzey Afrika’ya ve diğer yerlere karşı seferlerinde askeri kuvvetlerin oluşturulması için kullanıldı. Bundan dolayı yarımada dışarıdan gelen istilalara karşı savunmasız kaldı.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19917. Hafta: Slav İstilaları
•Sklaveni (Güney Slavları) ve Ant (Doğu Slavları) olarak adlandırılan iki Slav grubu VI. Yüzyılın ilk çeyreğinde Balkanlarda göründüler. Aynı yüzyılın ortalarında Avarların Pannonia ve çevresine gelişleriyle görünüm değişti ve Avarların sıkıştırmasıyla Slavlar Balkan yarımadasının güneyine kadar istila başlattılar. Doğu Roma İran’la olan savaşları nedeniyle bu saldırılara karşılık veremedi ve Balkanlardaki bütün seçkin birlikler İran’la yapılan savaş sonucunda tükendi. Bunu 626 yılında gerçekleşen ve Sasani ile Avar ittifakının gerçekleştirdiği Konstantinopolis kuşatması izledi. Kuşatmanın başarısız olmasıyla Avarlar eski güçlerine bir daha ulaşamadılar ve Slavlar Balkan yarımadasında daha bağımsız hareket etmeye başladılar.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19918. Hafta: Bizans, Balkanlar ve Bulgar Göçleri
•628 yılında imparator Heraklius’un İran’la yaptığı savaş sona ermiş, İran’a kaptırılan yerler geri alınmıştı. Buna rağmen birkaç yıl sonra başlayan İslam fütuhatı neticesinde Doğu Roma İmparatorluğu Suriye, Filistin, Mısır ve Libya gibi önemli Akdeniz üslerini Müslümanlara kaptırdı ve Doğu Roma İmparatorluğu bu yerleri resmen yitirerek Balkan ve Anadolu yarımadalarında hakimiyetini sürdürmek zorunda kaldı.•Bu dönemde Balkanlarda Güney Slavlarıyla ya da onlarla birlikte İrani unsurlarla ilişkilendirilen Hırvatlar ve Sırplar ortaya çıkmıştır. Zamanla bu iki kavim Slavların içinde kaynaşarak öz benliklerini yitirmişlerdir.•Sırplar ve Hırvatlardan sonra Balkanlarda ortaya çıkan diğer bir kavim Bulgarlar, Türki bir halk olan Bulgarlar 670’lerin sonunda Asparuh önderliğinde Tuna deltasına hakim olmuşlardır. Bulgarlar tarih sahnesine Han Kubrat önderliğinde Ukrayna’nın güneyinde kurdukları birlikle ortaya çıktılar. Hazarlar tarafından bu birliğin dağıtılmasından sonra Kubrat’ın oğlu Asparuh Tuna Bulgar Devleti’ni kurmuştur. 681 yılında Bulgar Devleti, Doğu Roma tarafından tanınmıştır. Avarlardan farklı olarak Bulgarlar Slavlarla çok çabuk kaynadılar ve bu durum onların Bizans’a karşı Balkanlardaki en güçlü rakibi olmalarını sağladı.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Kemal Karpat, Balkanlar, DİA, TDV Yayınları, c. 5, İstanbul, 1992, s. 25-52•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Schevill, Ferdinand, The History of the Balkan Peninsula from the Earliest Times to the Present Day, Dorset Press, New York, 19919. Hafta: 8 ve 9. Yüzyıllarda Balkanlar ve Bulgaristan
•Asparuh’tan sonra Bulgarlar Tervel döneminde Doğu Roma İmparatorluğu’yla ve imparator II. Iustinianos ile diplomatik ilişkiler kurdular.•Bu yüzyılda Raska merkezli kurulan Sırp Prensliği, kuzey komşuları Hırvatistan ve Adriyatik komşuları Pagania, Zachlumia, Terbounia ve Diokleia ile çevrelenmişti. Sırpların Hristiyanlığı kabul etmeleri Sırp prensi Mutimir döneminde misyoner Metody’nin Raska piskoposu olması ile gerçekleşmiştir. Ayrıca Sırplar prens Vlastimir döneminde Bulgarlara karşı Bizans ordusunda savaşmışlardır.•Dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde Krum Han Bizans’a karşı önemli bir tehdit oluşturmaktaydı. 811 yılında Bulgarlar I. Nikeforos önderliğinde bir Bizans ordusunu mağlup etmiştir. Konstantinopolis surları önünde göründükten sonra Krum Han ölmüş ve ardılları Krum zamanında yapılan fetihleri sağlamlaştırmak için Bizans’la barış anlaşmaları yapmışlardır.•Prens Boris döneminde Hristiyanlığı kabul eden Bulgaristan’ın idari merkezi Ohrid olmuştur. Ayrıca Büyük Moravya’ya Bizans tarafından gönderilen Kiril ve Metody kardeşlerin Bulgaristan’a sığınmasıyla Glagolitik alfabe Kiril tarafından tanıtılmış ve daha sonra mucidinin ismiyle anılacak olan Kiril alfabesi ve Glagolitik alfabesi Güney Slavlarının en çok kullandıkları yazı türleri olacaktır.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Hupchick, Dennis P., The Bulgarian-Byzantine Wars for Early Medieval Balkan Hegemony: Silver-Lined Skulls and Blinded Armies, Palgrave, New York, 2017•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 201110. Hafta: Symeon İdaresinde Bulgaristan
•Symeon idaresinde Bulgaristan en parlak dönemini yaşamış ve Bizans tarafından Bulgaristan’ın askeri gücü ve Ohrid kilisesinin mevcudiyeti tanınmıştır. 913 ile 924 arasında Symeon dört defa Konstantinopolis’e ilerlemiş, 924 yılında kendisini Bulgarların ve Romalıların çarı ilan etmiştir. Symeon’un saldırılarını püskürtmeye çalışan Bizans, bölgedeki diğer güçlerin varlığından da faydalanmış, Sırplar 918 yılında Bulgarlara karşı ayaklanmıştır. Buna rağmen Bizans, Symeon’un ölümüne kadar (927) Bulgarların Orta ve Güney Balkanlardaki hakimiyetini engelleyememiştir.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 201111. Hafta: Symeon Devri'nden Sonra Bulgaristan
•Symeon’dan sonra Çar Petr, Bizans’la diplomatik ilişkilere girmiş ve Maria Lekapene ile evlenmiştir. Bu evlilik ile Bulgaristan üzerinde Bizans’ın etkisi artmıştır. Bu diplomatik ilişkiler Bizans’ın Bulgaristan’ı yıkma emellerini engellememiş ve II. Nikeforos Fokas’ın Kiev’in hakimi olan Svyatoslav ile kurduğu ittifak sonucunda Svyatoslav Bulgarlara saldırmış ve Petr’i tahttan indirmiştir. İmparator Nikeforos bu sefer Svyatoslav’ın güçlenmesinden endişe ederek Petr’in oğlu II. Boris’i tahta çıkarmaya çalışmış ama Svyatoslav’ın Preslav’ı alması ve Bulgaristan’ı vassal devlet yapmasıyla bu plan suya düşmüştür. Nikeforos’tan sonra Ioannis Tzimiskes Svyatoslav’a saldırmış ve Preslav’ı onun elinden almıştır.•Tsimiskes’in seferi sonucunda Bulgaristan’ın önemli bir kısmı Bizans hakimiyeti altına girmiş, Macarlar Pannonia’yı ele geçirmiştir. Sadece Batı Bulgaristan Bulgarların elinde kalmıştır. Bizans’taki iç savaştan faydalanan kont Nicholas’ın oğlu Samuel Sofya’ya kadar Bulgaristan topraklarını tekrar ele geçirmiştir. Bizans imparatoru II. Basileos Sofya’ya başarısız bir sefer yaparak Samuel’i tehdit etmiştir. Samuel bu sırada Arnavutluk, Teselya ve Epir bölgelerini içeren geniş bir fütuhat yapmış ve 997 yılında kendisini çar olarak taç giyinmiştir. Buna rağmen 1014 yılında Samuel’i bozguna uğratan Basileos onun topraklarını ele geçirmiştir.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 201112. Hafta: Bogomiller
•Çar Petr döneminde adlarını duyuran Bogomiller, Bizans hükümetinin Trakya ve Makedonya’ya tehcir ettiği Paulikenlerin bir koludur ve inançları düalizmi temsil eder. Dünyayı iyiliği temsil eden tanrı ve kötülüğü temsil eden şeytan yönetmektedir. Bu inanç Bizans tarafından sapkın bir hareket görülmüştür. Bunun nedeni Bogomillerin Hristiyan öğretisini ve kilisesini reddetmeleridir. Bogomillerin diğer muadilleri olan Albigensianlar, Valdensianlar Avrupa’nın diğer yerlerinde adlarını duyurmuşlardır. Fransa’da onlara karşı haçlı seferi düzenlenmiş ve mensupları yakılmıştır.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 201113. Hafta: II. Basileios Dönemi'nde Balkanlar
•Basileos döneminde Balkanlardaki en önemli güç 997 yılında çar olarak taç giyinen Samuel’di. Samuel’e karşı savaşan Basileos 1014 yılında onu yenmiş ve Bulgaristan Bizans hakimiyeti altına girmiştir. Bulgaristan toprakları II. Basileos’un eline geçmiştir. II. Basileos Bulgarlara karşı savaşı sırasında Hırvatistan’ın yöneticisi olan Drzislav ile ittifak kurmuştur. Basileos ayrıca Venedik’in Dalmaçya üzerindeki vesayetini kırmaya çalışmış ve Dalmaçya’da imparatorluk otoritesi tesis etmiş, Dalmaçya şehirleri Konstantinopolis’e bağlılıklarını bildirmişlerdir. Bu durum Basileos’un ölümüne kadar sürmüştür.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 201114. Hafta: 11. Yüzyılda Balkanlar ve Sırplar
•II. Basileos’un ölümünden sonra Balkanlarda bir otorite boşluğu oluşmuştur. Bu otorite boşluğunda Hırvatistan hakimi III. Kresimir Dalmaçya şehirleri üzerinde hakimiyetini yeniden tesis etmiştir. Bizans’ın yakın ilişki içerisinde olduğu IV. Kresimir döneminde Hırvatistan, Bosna, Dalmaçya kıyıları ve Slovenya’ya hakimdi. Kresimir’den sonra tahta geçen Zvonimir soyluların güçlerini azaltmaya çalıştığı için onların muhalefetine uğramıştır. Zvonimir vârissiz öldüğü için dul eşinin kardeşi Macar kralı I. Laszlo ve ardılı I. Kalman Hırvatistan’ı ele geçirmişler ve Kalman Hırvatistan’ı 1102 tarihli Pacta Conventa’ya zorlamıştır. Bu anlaşma ile Hırvatistan dahil diğer yerler Macarların hakimiyetine girmiştir.•Bizans İmparatorluğu’nun yönetimine geçen Komnenoslar döneminde Balkanlarda iki büyük güç ortaya çıkmıştır. Bunlar Bulgar ve Sırp devletleridir. Sırp devletinin yöneticisi olan Stephan Nemanja, topraklarına giren Bogomilleri kovuşturmuştur. Bizans’tan bağımsızlığını ilan eden Nemanja Zeta’daki eski Sırp topraklarını da ele geçirmiş ve 1196 yılında tahttan çekilip oğullarından St. Sava’nın kurduğu Hilandar Manastırı’na taşınmıştır. Bu dönemde Hırvatlarla Sırplar arasında hakimiyet mücadelesinde etkin rol oynayan Bosna hakimiyeti Kulin, Bogomilliğe verdiği destek nedeniyle Papa III. Innocent’in ve diğer Hristiyan güçlerin tepkisini çekmiştir.•Hupchick, Dennis P., Harold E. Cox, The Palgrave Concise Historical Atlas of the Balkans, Palgrave, New York, 2001•Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth Eastern Europe, 500-1453. London: Cardinal Edition, 1974•Khazdan, Alexander P., and Alice Mary Talbot, eds. The Oxford Dictionary of Byzantium. New York: Oxford UP, 1991•Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Çev. Fikret Işıltan. 7th ed. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011