Konu özeti

  • Genel

  • Giriş ve Terminoloji

    Derme ve bilgi kaynakları kavramlarını derme geliştirme dersi kapsamında birbiri yerine    kullanabiliriz. Derme ya da koleksiyon kavramlarının sadece fiziksel olarak konularına göre bir araya getirilmiş ve bibliyografik tanımlamaları yapılmış bilgi kaynaklarından ibaret olmadığını düşünelim. Bugün bilgi kaynakları kavramı, fiziksel bilgi kaynaklarının yanısıra farklı yapı ve formlarda üretilerek dijital ortamda paylaşılabilen veri ve bilgileri  ‘içerik’ olarak tanımlayacağımız yeni üretilmiş ya da dönüştürülmüş elektronik materyali de ifade etmektedir.

  • Seçim Teorileri

    Derme yönetimi, 19.yüzyılda kuramsal olarak kendini ortaya koymuştur. Başlangıçta, halk Kütüphaneciliği felsefesiyle doğmuş. Bugünse bilgi hizmetlerinin yönetimi, bilgi yönetimi olgusuyla içiçe yaşam alanı bulan bir disipline dönüşmüştür.

    KURAMSAL YAKLAŞIM:

    LIONEL MC COLVIN (1925)

        The Theory of Book Selection For Public Libraries

         MC Colvin, halk kütüphanelerine kitap seçimi işinin aslında bir kuralı olması gerektiğini ortaya koyuyor. Bu işin bilgi kaynaklarının rastgele seçimiyle gerçekleşmemesi gerektiğini vurguluyor . Bilgi kaynaklarında yer alan bilgiler bilginin,

    •        doğruluğunu

    •        güncelliğini

    •        kullanıcı gereksinimlerini karşılar ve

    •        fiziksel özelliklerine dikkat edin ve bunların indeks ve bibliyografyaları olsun ilkelerini geliştiriyor.   

    ARTHUR BOSTWICK (1929)

          The American Public Library

    •        Kullanıcı gereksinimlerine değiniyor MC Colvin gibi

    •        Roman türünü öne çıkarıyor

    •        Halk kütüphanelerinin materyal seçimini kütüphane müdürü yada kütüphanede çalışan biri yapmasın bir seçim komisyonu oluşturulsun.        

     

    FRANCIS DRURY (1930)

         Book Selection

    Kitapların sağlanmadan önce seçimi için kriterler geliştirilmelidir. Önemli olan bizim materyali seçerken kullanıcının her istediğini almak yerine, çok sayıda kullanıcıya hitap edebilecek ve daha düşük maliyette nitelikli kitap sağlamak.

                         

    HELEN HEINES (1950)

         Living with Books

    Seçim işlevine yardımcı bibliyografik kaynakların yaygın olarak kullanımı,

    seçim kaynakları için:

    •        Kütüphane dernekleri (IFLA,LA,ALA

    •        Milli kütüphaneler

    •        Yayınevleri

    •         Yayın organları

    Bu dörtlü o dönem için en önemli seçim kaynağı ve geliştirme fonksiyonlarını yöneten mekanizmalar .

    Bibliyografik kaynakların önemi vurgulanmıştır kuramda.

    RANGANATHAN (1952)

         Library Book Selection

    •        Bilimsel seçim teorilerinin kurucusu.

    •        Önemli katkısı nicel verilerin derlenip toplanıp seçim kriteri olarak yararlanabilecek  bir temel kuram geliştiriliyor.

    •        Ödünç alınan materyallerin izlenerek geleceğe yönelik materyal seçiminde bize yardımcı olacağını söylüyor.

    •        Hitap ettiğiniz kullanıcı grupları.

    •        Dermenin konumu,yani dermenin mevcut durumunu konu bakımından genişliğini,derinliğini ortaya koyuyor.

    •        Karşılanmayan talepler,talep edilen kaynağın nekadar talep edildiğine dair bir istatistiğin tutulması.

    •        Geniş kullanıcı dermesi, kullanıcımızın çoğunluğuna hitap eden dermesinin belirlenmesi;azınlıkta kalan kullanıcı grupları ise hitap etmeyen daha azınlıkta kalan kullanıcı kitlesinin belirlenmesi.

    •        Sosyometrik ölçümler üzerinde duruyor; yaş ,eğitim,sosyo-ekonomik durum vb.

    •        İş birliği olanakları.

    NOT: Kütüphaneler için yaşayan organizma kavramını ilk Ranganathan kullanmıştır.    

    CARTER & BONK (1959)

        Building Library Collection

    •        Kullanıcı talebi belirleyici faktörleri belirleme

    •        Mevcut durum analizi ve geleceğe yönelik bir derme geliştirme çabası

    •        Kütüphaneyi bir üst standarta ulaştırma

    KATZ (1980)  

       The Selection of Materials for Libraries

          Kuramsal gelişimin başlangıcında yayıncılığın daha çok kitap basımı sektöründe hareketliliğe yönlendirdiği düşünülürse,  teorilerde de yaygın olarak kitap seçimine odaklanıldığı görülebilir. 1960'dan itibaren bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle kitap dışı materyal de kullanılmaya başlanıyor. Kuramlarda artık görsel ve işitsel materyalin yer aldığını görüyoruz. Bu yönde de kullanıcı talebinin belirlenmesi öne çıkarılıyor.

    GARDNER (1981)

        Library Collections: Their origins,Selection and Development

           Talep edilen kaynak sağlanmalıdır.Materyalin seçiminde bir seçicilik olmalıdır.

    BROADUS (1981)

        Selecting Materials for Libraries

    •         Talep olan ve olmayan konuların neler olduğunun belirlenmesi  

    •        Nasıl bir düzey belirlenmeliyiz ki hem kullanıcı isteği ile hem de ihtiyacını birleştirebilelim?

    •        En son kullanılan materyal bize gelecek için yardımcı olur diyor.

    •        Potansiyel kullanıcının gereksinimlerini tanımlama

    CURLEY & BRUDERIC (1985)

         Building Library Collections (6th ed.) College Libraries 

    •         İlk defa bir üniversite kütüphanesi için içerik hazırlandığını görüyoruz.

    •        İşlevselliği sağlayacak yöndeki kullanıcı talebini dikkate alın, çoğunluk neyi talep ediyorsa ona yönelinebilir. İşlevselliği bu şekilde sağlanabilir.

    •        Halk kütüphanesi ve üniversite kütüphanesi arasındaki derme yapılanmalarındaki farklılığa yöneliyor.

    •        Kullanıcı kitlesi daha homojendir.

    •        Eğitim programlarını destekleyici.

    •        Nitelik için seçimde eğitimcilerle ortak karar. Halk kütüphanelerinde bir komisyon oluyor ve burdan ortak bir karar çıkıyor.

       Public Libraries

    •         Derme geliştirme yöntemleri uygulanabilir.

    •        Kütüphanenin büyüklüğü

    •        Büyük halk kütüphaneleri heterojen ve makbul bir bütçe

    Derme geliştirme yöntemlerimizde bu temel ilkelerle beraber bilgi kaynağı yönetiminden bilgi yönetimine geçişte şu başlıklar ön plana çıkıyor yani ekleniyor:

    •         Lisans yoluyla sağlama ve abonelik

    •        Kaynak paylaşımı ve işbirliği olanakları

    •        Elektronik yayıncılık

    Kullanıcı merkezli  x Derme merkezli erişim modelleri karşılaştırılıyor

    Metrik değerler belli aralıklarla kime hizmet verdiğimizi yaş, sosyo-ekonomik açıdan hangi kullanıcı türüne hitap ediyor.İstatistikler önem taşıyor.

    •         Nicel (sayısal) verilerin kullanımı.

    •        Dermenin mevcut durumunun belirlenmesi.

    •        Kullanım analizleri.

    •        Kullanıcı analizleri.

    •        Karşılaştırılmalı veriler.Kendi dermemizin yıllar içinde nasıl ivme kazandığı.

    •        Maliyet ve yarar analizleri.

    Bu metrik değerler bütçenin kullanımı ile ilişkilendiriliyor.

    İhtiyaç duyulduğu zaman sağlama x ihtiyaç duyulursa yaklaşımıyla sağlama

     

    • Derme Geliştirme Politikası

      BİLGİ MERKEZLERİ İÇİN DERME YÖNETİMİ POLİTİKASI

       

       

      1. Giriş: Politikada yer alması beklenen ögeler

      Derme yönetimi işlevlerinde gözetilen temel ilkelerin burada özetlenmesi beklenir. Burada yer alması beklenen temel bilgiler aşağıdaki gibi ayrı ayrı maddeler halinde açıklanır:

       

      1.1.    Kütüphanenin üstlendiği rol ve amaçlarının tanımı (Misyon)

      1.2.    Genel olarak hizmet verilen kullanıcı grubunun tanımlanması

      1.3.    Derme yönetimi ve geliştirme programının amaç ve işlevlerinin tanımlanması.

      1.4.    Düşünce özgürlüğü ve sansür (intellectual freedom , cencorship), telif hakları gibi konularda Kütüphanenin resmi politika ve yaklaşımının tanımlanması

      1.5.    Derme hakkında kısa ön bilgi

      ·       Dermenin kısa özgeçmişi

      ·       Dermede ağırlık verilen konu alanları

      ·       Dermenin yerleşim alanı

      1.6.    Organizasyon

      ·            Personel

      ·            Kullanıcı grupları ile iletişim

       

      1.7.    Bütçe politikası

      1.8.    Konsorsiyum ve/veya ortak derme geliştirme programları

      1.9.    Araç-gereç ve teknik donanım alımlarına ilişkin politikalar: geleneksel ve elektronik/ teknolojik alt yapı, araç ve gereçlerine yönelik politikalar

       

      2.       Derme Yönetimi ve Geliştirme Politikaları

      Bu bölüm, dermenin yoğunlaştığı konu, dil ve /veya materyal türü, kullanım sınırlamaları gibi kategorileri tanımlar. Derleme faaliyetleri burada tanımlanacak sınırlama/bölünme ya da yoğunlaşma kriterlerine göre gerçekleşecektir.

       

      2.1.         Dermede yer alan materyal türleri:

      Kitaplar

      Süreli Yayınlar

      Gazeteler

      Sanat eserleri

      Bilgisayar yazılımları

      Haritalar

      Görsel işitsel materyal

      Elektronik(Dijital) formlar

      …

       

      2.2.         Varsa, tarihi, nadir, el yazması ve arşiv koleksiyonu

      2.3.         Popüler nitelikte materyal grubu

      2.4.         Romanlar

      2.5          Birden çok nüshalar

      2.6          Ayrılmış (reserve) materyal

      2.7          Danışma (referans) kaynakları

      2.8          Resmi yayınlar

      2.9          İzlenen Sağlama politika ve prosedürleri

      2.10        Olağan dışı yapılan alımlar

      2.11        Disiplinler arası materyal grubu

      2.12        Erişim ve sahiplik politikaları

      2. 13        Konu alanlarının ayrıntılı analizi (conspectus level indicators) : Bu bölüm dermenin genişlik ve derinliğini standart bir formda ve ayrıntılı olarak tanımlar.  Research Libraries Group (RLG) tarafından bu konuda bir standart geliştirilmiştir. Araştırma kütüphanelerinde dermede yer alan materyal grupları içerdiği konu alanlarına ve /veya türlere göre aşağıda belirlenen ve standart kodlarla ifade edilen sınıflarda tanımlanır. Böyle bir standarda bağlı kalınması dermenin hangi konu alanlarında ve / veya türlerde hangi düzeylerde güçlendirildiğini (yoğunlaştığını) belirlemek bakımından yararlı olacaktır:

       

       Kod

      Derme Sınıfı

      0

      Derlenmeyen konu alanı

      1

      En az derlenen konu alanı. Bir konuyu temsil etmek üzere bazı örneklerin derlendiği grup.

      2

      Temel bilgi alanları: Seçilmiş bir derme grubunu ifade eder. Sözlükler, ansiklopediler, bibliyografik veri tabanları, en önemli yazarların bütün çalışmaları, tarihi değeri olan seçilmiş basılar, temel bazı süreli yayınlar….gibi

       

      3

      Öğretim program ve faaliyetlerini  destekleyen materyal grubu

      4

      Belirli konu alanlarında birincil ve ikincil düzeylerde derin araştırmalara cevap veren materyal grubu. Çoklukla belirli bir konuda uzmanlık bilgilerini içeren basılı, elektronik ve çevrimiçi her türlü formatta materyali kapsar.

       

      5

      Belirli konu ya da konularda bütün yayınların derlendiği ve dermenin en çok geliştirildiği bölüm.     

       

       

       

       

       

       

       

       

       

      WEB DERMELERİ İÇİN İÇERİK YÖNETİM POLİTİKASI

       

      Bir bilgi merkezini temsil etmeden oluşturulan kurumsal ya da bağımsız web içerikleri  derleyen net ortamları (web sitesi, intranet ) için aşağıdaki şablonu kullanabilirsiniz.

       

       

      1. Giriş: Politikada yer alması beklenen ögeler

      Derme yönetimi işlevlerinde gözetilen temel ilkelerin burada özetlenmesi beklenir. Burada yer alması beklenen temel bilgiler aşağıdaki gibi ayrı ayrı maddeler halinde açıklanır:

       

      1.1.         Web dermesi (İçerik)nin üstlendiği rol ve amaçlarının tanımı (Misyon)

      1.2.         Sahiplik: Herhangi bir otoriteye bağımlı olarak geliştirilip geliştirilmediği

      1.2.    Genel olarak hizmet verilen kullanıcı grubunun tanımlanması

      1.3.    Uygulanan içerik yönetimi ve geliştirme programının amaç ve işlevlerinin tanımlanması.

                İçerik yönetim araçlarının tanımlanması (sistem tarafından otomatik mi yoksa editör tarafından mı sisteme dahil edilmektedir ?

      İş  akışı (hangi içerik veri/bilgisi)

      1.4.    Düşünce özgürlüğü ve sansür (intellectual freedom, cencorship), telif hakları gibi konularda resmi politika ve yaklaşımının tanımlanması

      1.5.    İçerik hakkında kısa ön bilgi

      ·       Dermenin kısa özgeçmişi (önceki sürümleri, tarihçesi )

      ·       İçerikte ağırlık verilen konu alanları

      ·       İçeriğe erişim alanları (web servis, duyuru, forum, e-posta gibi iletişim alanları)

      ·       Sunduğu diğer erişim bağlantıları

       

       

      2. Web Dermesi(İçeriği)nin Yönetimi ve Geliştirme Politikası

                Bu bölüm, dermenin içeriğinin nasıl oluşturulduğu, yayın süreci ve aşamalarına yönelik prosedürler ile içeriğe erişim özellikleri hakkında ayrıntılı bilgi verir. Ayrıca, içeriği oluşturan e-formları/e-kaynakları yoğunlaştığı konu, dil ve /veya  türü, kullanım sınırlamaları gibi kategorileri tanımlar. Derleme faaliyetleri burada tanımlanacak sınırlama/bölünme ya da yoğunlaşma kriterlerine göre gerçekleşecektir .

                2.1. Dijital Arşivleme ve içeriğe erişim politikası

      Dijital içerik doğrudan dijital ortamda üretilebilir, dönüştürülebilir, taranarak sisteme dahil edilebilir

      ·       Veri & bilgi kaydetme

      ·       Arama, bulma (erişimde serbestlik ya da sınırlı erişim politikası uygulamaları)

      ·       Değiştirme

      ·       Görüntüleme

      ·       Kopyalama

      ·       Yazdırma/Çıktı alabilme

      ·       Güncellik politikaları

      ·       Arşivleme kriterleri

      ·       Güvenlik politikaları

       

       

      2.2. İçerik ve konu alanlarının tür, erişim, kapsam, iş akışı, sorumluluk gibi özellikler yönünden ayrıntılı analizi [1] : WCAG2.0 Uyumluluk düzeylerinin karşılanması ile ilgili ilkelerin değerlendirilmesi.

      ·       Kullanılan Web içerik teknolojilerinin HTML, CSS(Cascading Style Sheet), SVG(Scalable Vector Graphics), PNG(Portable Network Graphics),PDF, Flash, and JavaScript gibi temel formatları destekleme özelliğinin bulunması.

      ·       Ana dil desteği.

      ·       Engelli kullanıcı desteği gibi olanakları karşılaması


      [1] Ayrıntı için bkz. WCAG 2.0.(Web Content Accessibility Guideline) tarafından belirlenen kriterlerin (conformance level) karşılanması 

      https://www.w3.org/TR/UNDERSTANDING-WCAG20/conformance.html#uc-levels-head

       

      • İçerik Geliştirme ve Yönetme

        Sayısal/Dijital  İçerik  ve Dijital Yayıncılık Ürünleri

        Bilgi merkezleri herhangi bir konuda çevrim içi veri ve bilgileri, kullanıcılarının gereksinimlerine cevap verecek nitelikte yapılandırarak web siteleri, blog ve sosyal ağ gibi sosyal paylaşım platformlarından yayınlayabilirler. Dijital ortamda paylaşım, çoğaltma  gibi kullanım koşulları ve hakları ile düzenleme ve saklama stratejileri önceden belirlenen politikalar doğrultusunda tanımlanacak olan bu tür içerik genellikle aşağıdaki tür veri yapılarını içerir:

        §  Metin temelli içerikler

        §  Sayısal içerikler

        §  Video görüntüleri

        §  Ses

        §  Hareketli nesne

        §  Harita/ Şema/Şekil

        §  Fotoğraf/resim

        §  Web tabanlı diğer veri/kaynaklara bağlantılar

        Veri ambarında XML şablonunda kodlanan bu içeriklerin farklı yapısal özellikleri ve içerikleri olmasına rağmen farklı tarayıcılar arasında standart bir görüntü sağlanarak bilgisayarlarca kolaylıkla okunabilir kılınmaktadır.  Bilgi içeriğinin türü ve içeriğindeki alt bölümler de dahil olmak üzere RDF standardına uygun olarak webde yayınlanmaları gerekmektedir. Bilgi içeriği DTD ve SGML standartları ile uyumlu olarak yapılandırıldığında ise aynı türden ve alt bölüm, başlık ve etiketlerden oluşan diğer bilgi yapılarıyla da ilişkilendirilerek arama ve sorgulama fonksiyonlarının yerine getirilmesine hazır bir mimari unsur oluşturur. Çevrimiçi bilgilerin web tabanlı yayınlanması sürecinin temel bileşenleri şunlardır:

        o   Dijital nesne

        o   Veri ambarı

        o   Veri yapıları 

        o  Verilerim yapılandırma & Üstveri standardı/ elemanları

        o   Site içi yönlendirme ve yol buldurucular(navigasyon)

        Çağdaş bilgi kaynakları yönetimi politikası geliştirirken Bilgi yönetimi anlayışı ile derme yönetimi anlayışı birlikte düşünülmelidir.

        • Elektronik Kaynaklar I

          Elektronik kaynak yönetimi, özellikle elektronik dergiler, veri tabanları ve elektronik kitaplar gibi internet tabanlı kaynakların sağlama sürecini ve temel işlem bilgilerini izlemek için kullanılan yazılım sistemleri ve uygulamaları elektronik kaynak yönetim sistemleri olarak bilinmektedir.  Bu sistemler, kütüphanelerde lisanslı elektronik kaynakların koleksiyonları ile ilişkili lisans anlaşmaları, ilgili idari bilgileri ve iş süreçleri yönetmek için ortak özellikleri ve araçların kullanımına olanak sağlamaktadır.  Elektronik ortamda üretilen bilgi kaynaklarının ve özellikle web temelli içeriğin bibliyografik denetimin yapılması olanaklı olmaktadır.

           Elektronik Kaynak Yönetimi gelişimin gerekliliği 2000’li yılların başında geleneksel kütüphane katalogları ve bütünleşik kütüphane sistemlerinin birçok çevrimiçi ürün için metadata işlemeye yönelik tasarlanmadığının fark edildiğinde netleşmiştir. Elektronik kaynak yönetim sistemleri geliştirme fikri Washington Üniversitesi'nde Tim Jewell tarafından ortaya atıldı. The Dijital Library Federation ERM verileri için standart geliştirme çalışmalarına 2002 Mayıs ayında başlamıştır. Bu standartlar “Electronic Resource Management: Report of the DLF ERM Initiative” olarak 2004 yılında yayınlanmıştır. Raporun yayınlanmasından bu yana birçok bütünleşik kütüphane sistemi satıcıları ERM ürünlerini yayınladı. Bazı ERM sisteminin özellikleri şunlardır :

          •             Lisanslı e-kaynakların sağlanmasını ve yönetilmesini desteklemek

          •             Sipariş noktasından son erişim anına kadar elektronik kaynakların takibini sağlamak

          •             Veri sağlayıcıları, konsorsiyum düzenlemeleri, erişim platformu hakkında bilgi vermek

          •             Tüm içerik sağlayıcılar için irtibat bilgileri sağlamak

          •             Özelleştirilebilir e-posta uyarı sistemlerinin sağlanmak  

          Bugünün yayıncılık  ve kütüphanelerin e-kaynak sağlama modelinde  uygulanan fiyatlandırma stratejileri  açık erişim yayıncılığına rağmen sorgulanmaya devam etmektedir.  Bilgi kaynakları türü ve içeriğine göre oluşturulan paket ve aboneliğe dayalı fiyatlandırma modeli geçerliliğini korumaktadır. Yayıncılar baskı tekliflerini azaltmayı sürdürse de hala son derece yüksek bir piyasa değeri olduğunu görüyorlar ( Hall, 2013,112s.).Bu nedenle sadece baskı ya da sadece dijital kaynakları kapsayan fiyat modellerinde yayıncı farklı çözümler üretmek durumunda kalabiliyor. “Örneğin baskıyı satın almak yerine bir uygulama ürünü olarak üretilen(taşınabilirlik ve etkileşim sağlayan) olarak satın alınan büyük bir baskı kitap ürünü, orijinal baskı kitapla aynı fiyata sunulabiliyor”(Hall, 111s.)

          Hall, profesyonel yayıncılık sektöründe geleceğe yönelik gelişmeleri incelerken müşteriye göre geliştirilen ürünlere dayalı modellere yönelineceğini düşünebiliriz.  Bu değişimi Bilgi sağlama hizmetleri başlıkları altında Hall’ın sıraladığı stratejik yaklaşımlarla daha iyi anlayabiliriz:

          İş akışı: Yayıncıların bilgiyi kullanım biçimlerine göre bilginin yapılandırması (hukuk davaları ve temyiz planları örneğini verir. )Hall’a göre bilgi kullanıcıların günlük yaşamına ne kadar çok kaynaştırılabilirse değeri o kadar artmaktadır”.

          Kullanıcı ile bilgiyi yakınlaştırma:  kullanıcının iş süreçlerindeki iş akışlarına göre kullanıcının günlük faaliyetlerine daha yakın hale dönüştürme  113.s

          Ücretli kullanım süresi,  Entegre İçerik Yönetim Sistemi: Bilgiyi kullanıcının ihtiyaçlarına göre düzenleyerek (özelleştirerek), içerik yönetim sistemlerinin içinde oluşturarak, ısmarlama iş yaparak

          Bilgi danışmanları gibi çalışmak(kendi bilgilerini etkin bir biçimde kullanmalarını sağlayıcı bir rol üstlenme yayıncının rekabet gücünü arttırır.  Bu kapsamda kütüphaneler kendi rekabet gücünü arttırmak için yayıncılarla işbirliği yapabilirler.

          Özellikle üniversite kütüphaneleri, kendi üniversitelerindeki uzman kadro ile teknoloji ve endüstri sektöründe hizmet içi eğitim, ders kitapları gibi ürün geliştirmede daha etkin rol üstlenebilir.

          Elektronik Yayınların pazarlanmasında daha hızlı, daha düşük maliyette ve doğrudan kullanıcı odaklı bir diğer yaklaşım da dergi yayıncılığının yerine doğrudan makale yayıncılığına yönelim yayıncılar tarafından teşvik edilmektedir. Yayıncılar ve aracı firmalar bilgi ve içerik sağlama ya da makale sağlama gibi hizmetleri ticari olarak zaten yerine getirmekteydiler; ancak bu durum giderek yazarlar ve araştırıcılar için de daha tercih edilebilecek bir durumdur. Atıfların etkisini altmetriks gibi ölçme yöntemleri alacağı öngörülmektedir. Araştırıcı yazarlar yayınları için atıf değerinin yerini giderek etki değeri denilen bilim dünyasında açık erişimle gelen daha geniş bir görünürlük seviyesi ile tanınma, keşfedilme ve kabul görme gibi etki oranları daha önemli hale gelmek üzere. Bu durumda yazarın hangi dergilerde yayınlarının yer aldığı değil hangi bilimsel&akademik ağlar üzerinden hangi etkinliklerle ve hangi bireysel çalışmalarda bulunduğu öncelikli olmaktadır. Böylece yayınevlerinin de dergilerde yer alacak yayınları sağlayarak belirli bir zaman aralığını tamamlama kaygısı da ortadan kalkmaktadır. Bu durumda hakemler tarafından bilimsel yayınların değerlendirilme süreci de zamanla ortadan kalkacak gibi görünmektedir.  

          Kütüphanelerin de bilim dünyasının değişen ihtiyaç ve yönelimleri ile doğru orantılı olarak  veri ve bilgi sağlama merkezlerinin baş aktörü olarak yapılanmak durumundadırlar.  Yabancı yayınların sağlanmasında evrensel modellere bağımlı kalınacağı ortadadır; ancak kendi dilimizde üretilen bilimsel bilginin ulusal erişim, paylaşım ve sahiplenme konusunda daha fazla rol üstlenebilir miyiz?

          Dijital İçerik Oluşturma ve Dijital Yayıncılık

          Bilgi merkezleri herhangi bir konuda çevrim içi veri ve bilgileri kullanıcılarının gereksinimlerine cevap verecek nitelikte yapılandırarak web siteleri, blog ve sosyal ağ gibi sosyal paylaşım platformlarından yayınlayabilirle. Dijital ortamda paylaşım, çoğaltma  gibi kullanım koşulları ve hakları ile düzenleme ve saklama stratejileri önceden belirlenen politakalar doğrultusunda tanımlanacak olan bu tür içerik genellikle aşağıdaki tür veri yapılarını içerir:

          ü  Metin temelli içerikler

          ü  Sayısal içerikler

          ü  Video görüntüleri

          ü  Ses

          ü  Hareketli nesne

          ü  Harita/ Şema/Şekil

          ü  Fotoğraf/resim

          ü  Web tabanlı diğer veri/kaynaklara bağlantılar

          Veri ambarında XML şablonunda kodlanan bu içeriklerin farklı yapısal özellikleri ve içerikleri olmasına rağmen farklı tarayıcılar arasında standart bir görüntü sağlanarak bilgisayarlarca kolaylıkla okunabilir kılınmaktadır.  Bilgi içeriğinin türü ve içeriğindeki alt bölümler de dahil olmak üzere RDF standardına uygun olarak webde yayınlanmaları gerekmektedir. Bilgi içeriği DTD ve SGML standartları ile uyumlu olarak yapılandırıldığında ise aynı türden ve alt bölüm, başlık ve etiketlerden oluşan diğer bilgi yapılarıyla da ilişkilendirilerek arama ve sorgulama fonksiyonlarının yerine getirilmesine hazır bir mimari unsur oluşturur. Çevrimiçi bilgilerin web tabanlı yayınlanması sürecinin temel bileşenleri şunlardır:

          ü  Dijital nesne

          ü  Veri ambarı

          ü  Veri yapıları

          ü  Üstveri standardı/ elemanları

          ü  Site içi yönlendirme ve yol buldurucular(navigasyon)

          • Elektronik Kaynaklar II

            Telif Hakları ve Açık Lisanslama Esasları

            Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı, Telif Hakları Genel Müdürlüğüne göre telif haklarının genel özellikleri;

             • Telif Hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar.

            • Telif hakları soyut niteliğe sahiptir. Telif hakları ile koruma altına alınan, insan düşüncesinin yarattığı maddi olmayan mallardır. Telif hakları somutlaştığı maddeden ayrı ve bağımsız bir varlık ve hukuki değere sahiptir.

            • Telif haklarında ülkesellik ilkesi geçerlidir. Koruma hangi ülkede talep ediliyorsa koruma şartları o ülke mevzuatına göre belirlenir.

            • Mutlak hak niteliğine sahiptir. Telif hakları herkese karşı ileri sürülebilirler. Ancak toplum menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka çeşitli sınırlamalar getirilmiştir. Mutlak hakka getirilen sınırlandırmalar: Kamu düzeni, genel ahlak, kamu yararı gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (şahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan oluşmaktadır. (Örneğin, bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla çoğaltılabilmesi mümkündür.)

            • Fikri mülkiyet hakları belli bir süre boyunca korunurlar.(fikir ve sanat eserlerinde 70 yıl vs.) • Fikir ürünleri somutlaştıkları eşyadan ayrı ve bağımsız bir hukuki statüye sahiptir. Fikri ürünler özel kanun, tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedirler (Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, 2014).

             

            5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun Düzenleme Alanı

            5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda telif haklarının aşağıda belirtilen temel unsurları düzenlenmektedir.

            ·         ESER

            ·         ESER SAHİBİ

            ·         ESER SAHİBİNİN HAKLARI

            ·         KORUMA SÜRELERİ

            ·         ESER SAHİBİNİN HAKLARINA İLİŞKİN İSTİSNA VE KISITLAMALAR

            ·         MESLEK BİRLİKLERİ

            ·         HAKLARIN DEVRİ (SÖZLEŞMELER)

            ·         BAĞLANTI HAKLAR

            ·         İHLAL VE YAPTIRIMLAR

            Eser

            Kanunumuza göre bir fikir ve sanat ürününün eser olarak kabul edilip koruma altına alınabilmesi için;

            ·         Fikri bir çabanın ürünü olması,

            ·         Sahibinin hususiyetini taşıması,

            ·         Şekillenmiş olması,

            ·         Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmesi, gerekmektedir.

            Eser  Çeşitleri

            ·         İlim ve edebiyat eserleri

            ·         Musiki eserleri

            ·         Güzel sanat eserleri

            ·         Sinema eserleri

            ·         İşlenme ve Derlemeler

            Eser Sahibi

            Kanunumuza göre; bir eserin sahibi onu meydana getiren kişidir. Bir eserin birden fazla sahibi olabilir.

            Bir işlemenin veya derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları saklı kalmak kaydıyla onu işleyendir.

            Sinema eserlerinde; yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazarı eserin birlikte sahibidir. Ayrıca çizgi filmlerde animatör de eser sahipleri arasında sayılmıştır.

            Haklar ve Yaptırımlar

            Eser Sahibinin Hakları

            5846 Sayılı Kanunda eser sahibine ilişkin haklar mali ve manevi haklar şeklindedir.

            Manevi Haklar:

            ·         Umuma arz hakkı

            ·         Adın belirtilmesi yetkisi

            ·         Eserde değişiklik yapılmasını men etme yetkisi

            ·         Eser sahibinin malik ve zilyede karşı haklar

            Mali Haklar ise;

            ·         İşleme Hakkı: Diğer bir eserden yararlanmak suretiyle bu esere oranla bağımsız olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat ürünleri meydana getirme hakkı,

            ·         Çoğaltma Hakkı: Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak nüshasının veya nüshalarının çıkarılmasıdır.

            ·         Yayma Hakkı: Bir eserin aslını veya çoğaltılmış fiziki nüshalarını kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtma hakkıdır.

            ·         Temsil Hakkı: Bir eserden, doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkıdır

            ·         Umuma İletim Hakkı: Bir eserin aslının veya çoğaltılmış nüshalarının radyo-TV , uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanmasıdır.

            Hakların Devri

            Eser sahipleri veya mirasçıları mali haklarını karşılıklı veya karşılıksız, süreli veya süresiz olarak devredebilirler. Mali haklara ilişkin sözleşmelerin yazılı olması ve devre konu hakların ayrı ayrı gösterilmesi şarttır.

            Hakların İstisnaları

            ·         Kamu Düzeni Düşüncesiyle

            ·         Genel Menfaat Düşüncesiyle

            ·         Kişilerin Hususi Menfaati Düşüncesiyle

            ·         Kopya ve neşir

            ·         Hükümete Tanınan Yetkiler

            Bağlantılı Hak Sahipleri

            İCRACI SANATÇILAR: Bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçılardır.

            FONOGRAM YAPIMCILARI: Bir icra ürünü olan sesleri veya diğer sesleri plak, kaset, CD gibi ses taşıyıcılarına ilk defa tespit eden ve bu durumun hukuksal sorumluluğunu üstlenen gerçek ya da tüzel kişilerdir.

            RADYO-TELEVİZYON KURULUŞLARI: Kablolu, kablosuz veya uydu aracılığıyla her türlü yayın yapan kuruluşlarıdır.

            FİLM YAPIMCILARI: Görüntüleri anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde; bir araca ilk kez kaydeden gerçek veya tüzelkişidir.

             

            Evrensel olarak uygulanan ve ”her hakkı saklıdır” ibareli telif hakları yasalarının yanısıra ticari amaç gütmeyen yayıncılık anlayışı için “bazı hakları saklıdır” ibaresinin nasıl uygulanabileceğine yönelik esasların açık lisanslama kuralları altında belirlenerek standart simgelerle ifade edilmesi benimsenmiştir. Ülkemizde de geçerliliği kabul edilen bu esaslar için aşağıdaki bağlantıya erişebilirsiniz.

            https://creativecommons.org/licenses/?lang=tr

            Günümüzde, “elektronik ortamda bulunan bilimsel çalışmaların farklı kitlelerce daha geniş kullanımı sağlamak amacıyla; telif hakkı sınırlarını yazarın belirlediği açık lisanslar ‘Creative Commons’ kullanımı teşvik edilmektedir” “Creative Commons telif hakkı lisansları ve araçları, kanunun oluşturduğu geleneksel ‘tüm hakları saklıdır’ yapısı içinde bir denge oluşturur” Böylece açık erişim modeliyle iyi örtüşen Creative Commons çok sık olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tüm Creative Commons Lisanslarının ortak noktası eserin kopyalanabilir, çoğaltılabilir ve görüntülenebilir olmasıdır. Bununla birlikte bu esaslardan biri ya da bazıları sınırlı tutulabilir.

             

            Creative Commons’a erişim sağlamak, “eserlerinde adil ve ilkeli telif hakkı lisanslarının kullanımını açısından önemlidir” (Creativecommons, 2020). Creative Commons lisansı yayınımızın hangi koşullarda paylaşılabileceğinin belirlenmesi, şartlar ve izin türlerinin bilinmesi önem taşımaktadır. Tablo 3.14’te belirtildiği gibi özel olarak hazırlanmış lisans anlaşma seçenekleri sunmaktadır. Bu sayede telif hakkı ihlali yapılmadan elektronik ortamda erişim sağlamayı mümkün kılmaktadır.

             

            Creative Commons telif hakkı lisansları ve araçları kanunun oluşturduğu geleneksel "tüm hakları saklıdır" yapısı içinde bir denge oluşturur. Araçlarımız bireysel yaratıcılardan büyük şirket ve kurumlara kadar herkesin eserlerine basit, standartlaştırılmış bir yol ile telif izinleri vermesini sağlar. Araçlarımızın ve kullanıcılarımızın kombinasyonu geniş ve büyüyen dijital bir halktır ve içerik havuzu telif hakları çerçevesinde kopyalanabilir, dağıtılabilir, düzenlenebilir ve üzerine inşa edilebilir.

             Atıf (BY)

            Lisans, kullanan kişilere orijinal esere atıfta bulundukları sürece, eserinizi dağıtma, remix, ince ayar yapma, ya da üzerine çalışma haklarını verir. Bu sunulan en kullanışlı lisanstır. Bu lisans eserin mümkün olduğu kadar çok kullanılması ve yayılması için önerilir.

            Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

             Atıf-LisansDevam (BY-SA)

            Bu lisans eseri kullanan kişilere kendi eserlerini de aynı lisansla lisansladıkları sürece, remix, ince ayar yapma ve üzerine çalışma hakkı verir. Bu lisans genelikle "copyleft"ten bağımsız ve açık erişim yazılım lisansları ile karşılaştırılır. Wikipedia bu lisansı kullanmaktadır ve Wikipedia gibi içeriklerden ya da benzerlerinden yararlanan eserler için önerilmektedir.

            Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

             Atıf-Türetilemez (BY-ND)

            Bu lisans size atıf yapıldığı sürece ve eser değiştirilmeden ticari ya da ticari olmayan dağıtım hakkını verir.

            Lisans Özeti  | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

             Atıf-GayriTicari (BY-NC)

            Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi remix, ince ayar yaparak ya da üzerine geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir. Ancak ortaya çıkan yeni eseri benzer lisans ile lisanslamak zorunda değildirler.

            Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

             Atıf-GayriTicari-LisansDevam (BY-NC-SA)

            Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi remix, ince ayar yaparak ya da üzerine geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir ve kullanan eserin orjinal lisansının aynısı ile yeni ürünü lisanslamaladır.

            Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

             Atıf-GayriTicari-Türetilemez (BY-NC-ND)

            Bu lisans 6 lisansımız içinde en sınırlayıcı olandır. Eseriniz size atıf vererek indirilebilir ya da paylaşılabilir ancak değiştirilemez ve ticari amaçla kullanılamaz.

            Açık Lisans ( Creative Commons) hakları telif hakkı sınırını belirlemeyi eser sahibine bırakır. Ayrıca bu lisans anlaşması ‘her hakkı saklıdır” ibaresi yerine “bazı hakları saklıdır” şeklinde bir ibare kullanmaktadır.

             

            • Standartlar

              • Derme standartları (Farklı bilgi merkezi dermelerine özgü ALA, IFLA ve ISO standartları)
              • ALA(2011)/NISO /ISO Standartları : National Information Standards Organization 2001, 2003: International Organization for Standardization: ISO Standartları  1991, 1998, 2003 : Bilgi erişim standartları.
              •    IFLA Standartları (IFLA Public Library Service Guidelines, 2010)

            • İşbirliği ve Kaynak Paylaşımı

              1990 lı yılların ortalarından itibaren elektronik yayıncılığın pazarlanmasında Big Deal olarak bilinen satın alma modelinin büyümesi  sonucu  kütüphaneler işbirliğine dayalı ortak alım stratejileri çerçevesinde biraraya gelmeye başladılar. "Big Deal" e-yayın pazarlayan monopolist yayın pazarına özgü büyük tedarik zincirinin belirlediği fiyat ve kriterlere göre elektronik kaynak sağlama modelidir. Bu modelde kütüphaneler kendi çıkarlarını gözetememekteydiler. TÜm dünyada e-yayın sağlama modellerinde  ortak çıkarların yaratılması amacıyla bilginin paylaşılmasına armağan edilmiş toplumsal bir hareket olan konsosiyal hareket pek çok üniversite kütüphanesi için uygulama alanı bulmuştur. 

              2000 Yılında 12 Üye kurumun 3 veri tabanına ortak aboneliği ile çalışmalarına başlayan Ankos(www.ankos.org.tr). Üniversite ve araştırma kütüphanelerinin en uygun fiyatla, en fazla e-bilgi kaynağına erişimlerini sağlamak, ölçek ekonomisi çerçevesinde bu ürünlere yapılan yatırımı paylaşmak, Türkiye’deki akademisyen ve öğrencilerin küresel bilgi ağına en üst düzeyde erişimlerini gerçekleştirerek, eğitim ve araştırmaya kütüphanelerin desteğini arttırmak için ortak çalışmalar yürütmektedir.

              Ankos çalışmalarını yürütürken hedeflediği temel ilkeleri şunlardır;

              • Abone olunan veya satın alınan e-kitapların veri tabanlarının rasyonel gelişiminin göz önüne alınması ve konsorsiyuma katılan kurumların kullanıcılarının eğitimsel ve araştırmaya yönelik ihtiyaçlarının karşılanması için daha fazla kaynağın alımı gibi konularda üyeler arasında ortak politika birliğinin sağlanması.

              • Personelin sürekli eğitiminin ve personel değişiminin üye kütüphaneler arasında sağlanması.

              • Telif hakları, lisans anlaşmaları ve dünyadaki diğer konsorsiyumlar konusunda yurt içi ve yurt dışında uygun enstitü ve organizasyonlarla işbirliği yapılarak, ANKOS’un uluslararası gelişmelere katılımının arttırılması.

              • Türkiye Akademik Kütüphanelerinin gelişmesinin sağlanması için gerekli girişimlerde bulunulması.

            • Koruma ve Saklama

              Dijital Arşivleme Nedir ?

              Rapor, form, evrak, yazışma, sözleşme, fatura, faks, film gibi kağıda basılmış her türlü

              bilginin tarayıcı cihazlarla taranarak sayısallaştırılması (dijitalleştirme) ve bilgisayar

              sistemlerine istenilen dosya formatında kaydedilmesidir. Dijital arşivleme konusunda PDF

              dosya biçimi aranabilirlik, küçük dosya boyutları ve dönüştürülebilirlik açısından en çok

              tercih edilen dosya biçimi olmuştur. Bunun yanında dijital arşivlerin verimli kullanılabilmesi

              açısından geliştirilen Doküman Yönetim Yazılımlarıda genellikle pdf dosya biçimini

              şifreleyerek kullanmaktadır

              .

              Göz önünde bulundurulacak nitelikler:

              *Depolanacak bilgi ve belgenin özellikleri, kapsamı ve miktarı

              *Teknoloji değişken (donanım ve yazılım)

              *Yaşam döngüsü kısa

              *Koruma ve saklama modellerinin süreklilik garantisi sorunu

              *Erişim ve güvenlik sorunu

              *Belgenin güvenilirliği

              *Maliyet

              *Güncel bilgiye ücretsiz erişim olduğu halde geriye dönük bilimsel bilginin ücretlendirilme

              sorunu

              Dijital Arşivleme ne kazandırır ?

              Dijital arşivleme işlemi sonucunda fiziksel arşivlerdeki dokümanlar sunuculara kaydedilerek

              firma veya kuruluşlara aşağıdaki konularda zamandan ve finansal açılardan tasarruf

              sağlayacaktır.

              Aranılan bilgi, evrak veya dokümana doğru ve anlık erişim sağlanarak tarama ihtiyacı

              olmadan anlık olarak kullanılabilmesi veya iletilebilmesi.

              Ofis içi ve ofis dışından dijital arşivdeki dokümanlara VPN veya Web Tabanlı Doküman

              Yönetim sistemleri sayesinde erişim imkanı.

              Dijital dokümanlara gruplandırma ve yetkilendirme yapılarak evrakların yetkisiz çalışanlara

              ve yetkisiz diğer kişilerin ellerine geçmesine karşı güvenliğinin sağlanması ve yanlışlıkla

              silinmesinin önüne geçilebilmesi.

              Dijital arşivleme yapılan ve saklama zorunluluğu olmayan evrakların imha edilerek yer

              tasarrufu sağlanması.

              Fiziksel ofis taşınma durumlarında doküman arşivinin taşınma giderinin olmaması.

              Dijital arşivin felaketten kurtarma ( disaster recovery) planına dahil edilerek ister bulut

              ortamında isterse başka bir lokasyonda yedeklenerek yangın, sel, deprem gibi doğal afet veya

              meydana gelebilecek diğer olaylarda veri kaybının önlenebilmesi.

              Aynı anda birden fazla çalışanın aynı evraklara ulaşabilmesi sayesinde ekip çalışmasına

              uygun olması.

              Dijital arşivleme işlemi yukarıda listelenmiş avantajları sayesinde kısa sürede yatırım

              maliyetinin amortismanını sağlamaktadır ve dolaylı yollardan üretim ve verimliliğe olumlu

              yönde etki etmektedir.

              Dokümanları Nasıl Tarıyoruz ?

              Dokümanlarınızın dijital ortama aktarıldıktan sonra saklanacak ortam, dokümanların

              indekslenmesi için gerekli yazılım ve araçlara karşılıklı olarak karar verdikten sonra arşiviniz

              incelenir ve klasörler gruplara ayrılarak tasnif edilir. Klasör içerisindeki tüm dokümanlar

              gruplar halinde çıkartılarak ataç ve zımbalardan arındırılarak boyut, kağıt cinsi, doküman

              cinsi gibi özellikler değerlendirilerek uygun cihazlarda taranır ve dosya boyutları ve kalitesi

              açısından optimize edilerek istenilen dosya biçimine dönüştürülür ve istenilen anahtar

              kelimeler ile indekslenerek arşivleme yapılır.

              • Ayıklama ve Düşüm

                Düşüm ve Ayıklama derme politikasının kapsamında yer alır. 
                Düşüm ve ayıklama işlemlerinin temel gerekçeleri: 
                • Yer kazanma
                • Erişimi kolaylaştırma
                • Paradan tasarruf sağlama
                • Yeni materyal  için yer kazanma
                • Dermeyi bölme (yine yer kazanma) 

                Düşüm ve Ayıklamanın Genel İlkeleri:
                • Duplike itenmeyen (kullanılmayan) bağış
                • Özellikle bilim konularında güncelliğini yitiren materyal
                • Yerine geçecek basınların olması
                • Yıpranmış, kirli ve fiziksel özürlü materyal

                Genel İlkeler II.
                • Çok eksik sayfalı yanlışlarla dolu, baskısı çok kötü materyal (alternatif bir teknolojik çözüm de gerektirmeyen)
                • Kullanılmayan ve ihtiyaca hiç cevap vermeyen çok ciltli materyal 
                • İndeksi olmayan süreli yayınlar(erişim açısından indeks sağlanamıyorsa)
                • Düşüm ve Ayıklama
                • İçerikle İlgili İlkeler
                •  Materyalin dili
                • Yayın üretim tarihi
                • Konusu
                • Atıf alma sıklığı indeks ve Öz dergilerinde yer alma sıklığı
                Uygulama stratejilerine genel bakış: 
                • İstatistiksel değerlendirmeler sonucunda örneğin ödünç verme verilerine göre %40 -60 oranında kullanıcı talebi olan bir materyalin dermede tutulması
                • Yerine konulabilecek bir basısı olmayan ya da narin eser konumundaki materyalin yeniden gözden geçirilecekler bölümlere /depoya ayrılması
                • Bütünüyle dermeden ayırma
                • Bağış yapılacak materyal grubuna ayırma
                Ayıklama: Atkinson planı: Kullanılmayan ve güncelliğini yitiren  materyalin merkezi bir depoda tutulması ilkesi.  
                Bu yaklaşıma dijitalleştirilen materyal grubu da eklenebilir. (Geçici bir süre için)

                • Derme Değerlendirme ve Planlaması

                  Kütüphanelerin sunmakta oldukları hizmetlerin kalite düzeyinin ölçümü, sundukları hizmetlerin kalitesini belirleyerek kütüphane yönetimlerinin ileriye dönük daha sağlıklı ve akılcı hedefler koyabilmesine ve stratejik planlama yapabilmesine yardımcı olması bakımından çok önemlidir.

                  Derme geliştirme politikası metninde hedeflenen amaç ve işlevlerin, misyon ve vizyon ifadelerinin ne ölçüde yerine getirildiği belli aralıklarla değerlendirilmek durumundadır. 

                  Üniversite kütüphanelerine yapılan yatırımlar ve  gerçekleştirilen sağlama politikaları ve kaynak alımları   kütüphane içi kullanıcı araştırmaları ve anketlerle ölçülebilir. 

                  Özellikle elektornik kaynakların kullanım değerlendirmeleri için ise kütüphane analitikleri yapan hizmet sağlayıcıların geliştirdikleri araçlara başvurulabilr: Aşağıda bir örnek olarak, Üniversite  Kütüphane hizmet kalitesi ölçümü için “LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi”nin uyuglama stratejilerine yer verilmektedir: 

                  Lisans öğrencilerine basılı olarak uygulanan anket, lisansüstü öğrencilerine, akademik personele ve kütüphane personeline elektronik posta ile gönderilmiştir. LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi, Kütüphane’nin Rezerv (Kısa Süreli Ödünç Verme), Referans (Kitap) ve Referans (Dergi) salonlarında ve 2. ve 3. katlarındaki kitap salonlarında farklı zamanlarda lisans öğrencilerine dağıtılarak uygulanmıştır.

                   

                  LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi; kütüphanelerin verdikleri hizmetlerin kalitesi düzeyinin kendi kullanıcıları tarafından değerlendirilebilmesi için ARL (Association of Research Libraries- Araştırma Kütüphaneleri Derneği) ve Texas A&M Üniversitesi işbirliği ile geliştirilmiş, kütüphane hizmet kalitesi ölçümü anketidir (LibQUAL+™ , 2004)

                   

                  LibQUAL+TM ‘in geliştirilmesinde temel alınan standart SERVQUAL ölçeğinde yer alan 22 soruya 19 soru daha eklenmiştir. Ayrıca SERVQUAL’de sorgulanan beş ayrı boyuta;

                   

                  ·         Fiziksel özellikler (tangibles),

                  ·         Güvenilirlik (reliability),

                  ·         Heveslilik (responsiveness),

                  ·         Güven (assurance),

                  ·         Empati (empathy).

                   

                  ek olarak iki yeni boyutun daha sorgulanması sağlanmıştır;

                  ·         Koleksiyonlara erişim (access to collections),

                  ·         Mekân olarak kütüphane (library as place) (Cook ve Heath, 2000).




                  LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi’nde, ölçülebilir web arayüzü ve protokolü kullanılarak kütüphane kullanıcılarının, kütüphane hizmet beklentileri sorgulanmaktadır. Ölçek, kullanıcıların kütüphanenin hizmet kalitesini, asgari [kullanıcı tarafından kabul edilebilir en düşük hizmet seviyesi (minimum)], algılanan [kütüphanenin halen sağladığı düşünülen hizmet seviyesi (perceived)] ve arzu edilen [kullanıcının kişisel olarak beklediği hizmet seviyesi (desired)] olmak üzere üç ayrı kategoride değerlendirmesine olanak vermekte ve bu üç kategori arasındaki boşlukların (gaps) tanımlanmasını sağlamaktadır (LibQUAL+TM, 2005). LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi uygulanan kütüphaneler için dikkat edilmesi gereken durum, kütüphanenin halen sağladığı düşünülen hizmet seviyesinin kullanıcı tarafından kabul edilebilir en düşük hizmet seviyesinin altında olmamasıdır. Eğer kütüphanenin verdiği hizmet seviyesi en düşük hizmet seviyesinin altında kalırsa, kullanıcının aldığı bu hizmet karşısında memnuniyetsizliğini ifade ettiği düşünülerek, kütüphane yönetiminin ivedilikle bu konu üzerine gitmesi ve sorunun giderilmesine yönelik çalışılması gerekmektedir. Kütüphaneler için hedef, kütüphanenin halen sağladığı düşünülen hizmet seviyesinin kullanıcının kişisel olarak beklediği hizmet seviyesine yaklaştırılması olmalıdır.



                  LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi’nde, kütüphane hizmet kalitesine yönelik algılamalar ve beklentiler dört temel boyutta ele alınmaktadır;

                   

                  1.   Bilgiye Erişim

                  2.   Hizmet Etkisi

                  3.   Mekân Olarak Kütüphane

                  4.   Kişisel Denetim

                   

                   

                  Bilgiye Erişim: Bilgiye erişim boyutu, kütüphane kaynaklarının  ve  hizmetlerinin, yeterlilik,    zamanındalık   ve                        olanaklar         yönünden               değerlendirilmesini                         sağlar.

                   

                  LibQUAL+TM’de yer alan beş soru (3, 8, 14, 18 ve 22 numaralı sorular) bilgiye erişim boyutunda sınıflandırılarak, kullanıcınların bu boyutu değerlendirmesine olanak vermektedir.  Bilgiye erişim boyutunda aşağıdakiler sorgulanmaktadır;

                   

                  ·   Basılı / elektronik dergi koleksiyonunun yeterli olması,

                  ·   Kütüphanenin açık olduğu saatlerin uygun olması,

                  ·   Kullanıcıların araştımaları için gerekli olan basılı kütüphane materyallerinin olması,

                  ·   Kullanıcıların çalışmaları    için            gereksinim          duydukları   elektronik   bilgi kaynaklarının dermede yer alması,

                  ·   Kütüphaneler arası ödünç verme ve belge sağlama hizmetlerinin zamanında yerine getirilmesi.

                   

                  Hizmet Etkisi: Hizmet etkisi boyutu, kütüphane personelinin kullanıcılara karşı duyarlılığı, güven duygusu uyandırabilmeleri ve kullanıcılarla empati kurabilmeleri gibi kriterler ile kütüphanenin öznel açıdan değerlendirilebimesini sağlar. LibQUAL+TM’de yer alan dokuz soru (1, 4, 7, 10, 12, 15, 17, 20 ve 23 numaralı sorular) hizmet etkisi boyutunu sorgulamakta ve kullanıcıların bu boyutu değerlendirmesine olanak vermektedir. Hizmet etkisi boyutunda aşağıdakiler sorgulanmaktadır;

                   

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcılara güven vermesi,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcıların sorularını yanıtlamaya hazır olmaları,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcılara yardım etmeye istekli olmaları,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcıların kütüphane hizmetleri ile ilgili sorunlarını gidermeye çalışmaları,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcılarla teker teker ilgilenmeleri,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcıların sorularını yanıtlayabilecek donanıma sahip olmaları,

                  ·   Kütüphane  personelinin                  kullanıcılara  karşı her zaman   nazik   ve  saygılı davranmaları,

                  · Kütüphane personelinin kullanıcılarla düzeyli bir şekilde  ilgilenmeleri,

                  ·   Kütüphane personelinin kullanıcıların ihtiyaçlarını anlayabilmeleri.

                   

                   

                  Mekân Olarak Kütüphane: Mekân olarak kütüphane boyutu, kullanıcılar tarafından algılanan kütüphanenin fiziksel olanakları ve bunların kullanıcılara etkileri üzerine veriler sağlar. LibQUAL+TM’de yer alan beş soru (5, 9, 13, 19 ve 24 numaralı sorular) mekân olarak kütüphane boyutunu sorgulamakta ve kullanıcıların bu boyutu değerlendirmesine olanak vermektedir. Mekân olarak kütüphane boyutunda aşağıdakiler sorgulanmaktadır;

                   

                  ·   Kütüphanenin kullanıcıların bireysel çalışmaları için sessiz bir ortama sahip olması,

                  ·   Kütüphane binasının kolay ulaşılabilir  ve merkezi konumda olması,

                  ·   Kütüphanenin çalışma ve öğrenme isteği uyandıran bir  ortama sahip olması,

                  ·   Grup çalışmasına uygun mekânların bulunması,

                  ·   Kütüphanenin çalışma, öğrenme ve araştırma için uygun ortama sahip olması.

                   

                   

                  Kişisel Denetim: Kişisel denetim boyutu, kullanıcıların kütüphane kaynaklarını arasında gereksinim duydukları bilgiye kendi kendilerine erişebilmeleri ve bu kaynakların kolay kullanılırlığı üzerine veriler sağlar. LibQUAL+TM’de yer alan altı soru (2, 6, 11, 16, 21 ve 25 numaralı sorular) kişisel denetim boyutunu sorgulamakta ve kullanıcıların bu boyutu değerlendirmesine olanak vermektedir. Kişisel denetim boyutunda aşağıdakiler sorgulanmaktadır;

                  ·   Kullanıcıların aradıklarını kendi kendilerine bulmalarını sağlayan kullanımı kolay erişim araçlarının bulunması,

                  ·   Kullanıcıların kütüphane dermesine kolay erişebilmesi,

                  ·   Kütüphane web sayfasının kullanıcıların kendi başlarına bilgiye ulaşmalarına imkan vermesi,

                  ·   Kütüphanenin kullanıcıların ihtiyaç duydukları bilgiye kolayca erişebilmelerini sağlayacak modern donanıma sahip olması,

                  ·   Bireysel kullanım için bilginin kütüphane tarafından kolay erişilebilir hale getirilmiş olması,

                  ·   Elektronik kaynakların kütüphane tarafından evden ya da ofisten erişilebilir hale getirilmesi.

                  LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi’nin içeriği aşağıdaki gibidir;

                   

                  ·         Bilgiye erişim, hizmet etkisi, mekân olarak kütüphane ve kişisel denetim boyutlarını sorgulayan temel sorular: Bilgiye erişim, hizmet etkisi, mekân olarak kütüphane ve kişisel denetim boyutlarında toplam 25 temel sorunun ankete katılan kütüphane kullanıcıları tarafından, bir en düşük ve dokuz en yüksek olmak üzere 1- 9 ölçeğinde ve her sorunun, en düşük [kullanıcı tarafından kabul edilebilir en düşük hizmet seviyesini gösteren sayı (minimum)], algılanan [kütüphanenin  halen sağladığı düşünülen hizmet seviyesini gösteren sayı (perceived)] ve arzulanan [kullanıcının kişisel olarak beklediği hizmet seviyesini gösteren sayı (desired)] olmak üzere üç ayrı kategoride değerlendirilmesi istenmektedir.

                   

                   

                  ·         Kullanıcı memnuniyeti ve bilgiye erişim ve akademik çalışmalarda kütüphanenin rolü üzerine sorular: Kullanıcı memnuniyeti ve bilgiye erişim ve akademik çalışmalarda kütüphanenin rolü üzerine toplam sekiz sorudan yedisinin, 1 hiç katılmıyorum ve 9 tamamen katılıyorum olmak üzere dokuzlu Likert  Ölçeği’nde, bir sorunun ise 1 çok kötü, 9 çok iyi olmak üzere dokuzlu Likert Ölçeği’nde değerlendirilmesi istenmektedir.

                   

                  ·         Kütüphane kullanım sıklığı ile ilgili sorular: Kütüphane kullanım sıklığı ile ilgili üç soru; 1 Hergün, 2 Haftada bir, 3 Ayda bir, 4 Üç ayda bir ve 5 Hiç olmak üzere 1-

                  5 ölçeğinde değerlendirilmektedir. Bu sorulardan birincisinde kullanıcıların kütüphane kaynaklarını hangi sıklıkla kullandıklarını değerlendirmeleri istenmektedir. İkincisinde ise kütüphane web sayfasını hangi sıklıkla kullandıkları sorgulanmaktadır. Üçüncü soru ise, özellikle son yıllarda kullanımları oldukça artan Yahoo, Google gibi arama motorlarını ya da kütüphane dışındaki bilgi ağlarını hangi sıklıkla kullandıkları değerlendirilmektedir.

                   

                  ·         Demografik Bilgi: LibQUAL+TM Anketi’ne katılanlar hakkında  ayrıntılı demografik veri elde edebilmek için ankette bulunan  alanlar şöyledir;

                   

                  1.        Yaş

                  2.        Cinsiyet

                  3.        Bölüm

                  4.        Pozisyon (lisans ve ya yüksek lisans öğrencisi, akademik ve ya kütüphane  personeli)

                   

                   

                  ·         Kütüphane hizmetleri hakkında yorumların yazılabileceği alan: Ankete katılanların, kütüphane hizmetleri hakkında her türlü görüş, eleştiri ve önerilerini yazabilecekleri bir alan bulunmaktadır. Bu bölüm kütüphanelerin hizmetlerinde yeniden yapılanmaya gidebilmeleri için kütüphane yönetimlerine fikir vermesi bakımından oldukça önemlidir. Açık uçlu olduğundan kütüphane kullanıcıları kütüphane ile ilgili önemli buldukları her konuda yorumlarda bulunmaktadırlar (Cook, Thompson ve Kyrillidou, 2004).

                   

                  Hizmet üreten işletmeler olarak düşünüldüğünde her tür kütüphanede uygulanma olanağı bulunan LibQUAL+TM Hizmet Kalitesi Ölçümü Anketi, kütüphanelerin sundukları hizmet kalitesi düzeyinin, kendi kullanıcıları tarafından değerlendirilerek, sayısal ifadelerle ortaya konması ve bu verilerin kütüphanelerin stratejik planlamalarında doğrudan kullanılabilmesi ve sundukları hizmetlerin gözden geçirilerek yeniden yapılandırılabilmesi bakımından son derece önemlidir. Ayrıca kütüphanelerin kendileri ve diğer türdeş kütüphanelerle karşılaştırma olanağı sunması ve şeffaf, hesap verebilir bir şekilde özeleştiri  yapabilmelerini sağlaması bakımından da önem taşımaktadır.


                • Politika geliştirme ve Derme değerlendirme Uygulaması

                  Derme Değerlendirme uygulaması bir grup çalışmasıdır. Derme geliştirme politikası çalışmasında seçilen bilgi merkezi öncelikle misyon ve vizyon yetkinlikleri ve yeterlilikleri açısından genel olarak değerlendirilir.  Bu doğrultuda belirli bir hizmet türü, hizmet topluluğu ya da kayank grubu , kullanıcı kitlesi gibi değişkenler hedef alınarak bilgi kaynaklarının yönetimi işlevleri açısından bir değerlendirme çalışması yapılır. Bu çalışmada araştırılacak konu soru cümleleriyle ifade edilir. Böylelikle araştırma problemi  ve bu ana problemle ilgili araştırma soruları sıralanır. Her bir soru için metodoloji seçilir. Nitel ve nicel veri yöntemlerinden en az iki tanesi seçilerek hangi iç ve dış verilere başvurulacağı detaylandırılır. Uygulamada elde edilen sonuçlara göre iyileştirmelerin ne yönde planlanacağına yönelik öngörülerde bulunularak sonuç raporu hazırlanır. 

                  • Bütçe Planlaması

                    ´Elektronik kaynak yönetim sistemleri
                    ´Standart İşareteme dil kullanımı
                    ´HTML
                    ´XML
                    ´DTD
                    ´SGML
                    ´Dijital nesne
                    ´Veri ambarı
                    ´Veri yapıları
                    ´Üstveri standardı/ elemanları
                    ´Site içi yönlendirme ve yol buldurucular(navigasyon)
                    ´
                    ´
                    ´Elektronik Fiyatlandırma Modelleri
                    ´Alternatif Seçenekler

                     

                    Elektronik yayıncılık

                    Açık erişim yayıncılık

                    Ürün geliştirme (ders kitabı, modeller, simülasyonlar)

                    ´E-Kaynaklarda Fiyatı etkileyen özellikler
                    ´
                    ´Kullanıcı ile içeriği yakınlaştıran ürünler
                    ´Kullanıcı gereksinimlerine göre biçimlendirilebilen ürünler
                    ´‘Fair use ‘ kullanımının esnetilmesi
                    ´CC (Creative commons /açık lisans) seçenekleri
                    ´Arşivleme (geriye dönük içeriğin erişimi)
                    ´Lisans fiyatlama ve konsorsiyal fiyat modellerinden biri ya da bir kaçı bir arada uygulanabilir.
                    ´Lisans Modelleri
                    ´ Büyük ticaret (big deal): Yayıncıların elektronik kaynak aboneliklerinde dergileri büyük bir demet halinde, herhangi bir ayrım yapmaksızın pazarlamalarıdır . (Poynder, 2011). Büyük ticaret ile yayınevleri, kütüphanelere ihtiyaçlarına göre dergi seçim şansı tanımamakta, sahip oldukları dergileri tek bir pakette sunmaktadırlar(Al ve Tonta, 2007, s. 210).
                    ´ Kurum büyüklüğüne göre fiyatlandırma (tiered model): Kurum büyüklüğüne göre fiyatlandırma modeli ile abonelikler gerçekleştirileceği zaman, kütüphanelerin bağlı olduğu kurumun öğrenci sayısı, personel sayısı, tam zamanlı kullanıcı sayısı gibi bazı ölçütler dikkate alınarak fiyatlandırma yapılmaktadır. Bu modelin temeli, büyük kuruluşların daha yüksek, küçük kuruluşların ise daha düşük abonelik ücreti vermesi üzerine kuruludur(Fischer, 2006, s. 2).
                    ´Lisans Modelleri-2
                    ´Konsorsiyal fiyatlandırma (consortial pricing): Konsorsiyal anlaşmalar birden fazla kütüphanenin veya kurumun bir araya gelerek düşük maliyetli anlaşmalar yapmalarını hedefleyen bir modeldir (TÜBİTAK, 2010, s. 14). Konsorsiyal anlaşma modeli diğer modelleri kapsayabilir. Örneğin, büyük ticaret modeli ile pazarlanan bir ürün aboneliği için konsorsiyal anlaşma yapılarak maliyet azaltılabilir. Bu durumda abonelik modeli büyük ticarete dayalı konsorsiyal anlaşma olacaktır.
                    ´- Kullanıcı odaklı sağlama (patron driven acquisition): Kullanıcı odaklı sağlamada kullanıcılar kurumlarının seçtiği ve kütüphane kataloğunda yer alan sağlayıcı listesinden ihtiyaçları olan kaynakları seçer ve görüntüleyebilirler. Eğer ihtiyaç duyulan kaynaklar gerçekten bunlar ise kütüphaneler bu kaynakları kiralama ya da satın alma yoluna giderler (Reiners, 2012).
                    ´ - Kullanım başına ödeme (pay-per view): Kullanım başına ödeme modeli de kullanıcı odaklı sağlama gibi kütüphanelerin elektronik kaynaklara abone olmaksızın makalelerin öz bilgilerine erişmelerine imkân sağlamaktadır. Kullanıcılar istedikleri takdirde tam metin erişimi sağlanır ve ardından kullanım miktarına bağlı olarak ücretlendirilirler (Yu ve Breivold, 2008, s. 57).
                    ´

                    • Bilgi yönetimi ve derme geliştirme ilişkisi: Gelecek Öngörüleri ve Tartışma

                      Shannon Mattern'in blogunda yayınladığı  " Altyapı Olarak Kütüphane " başlıklı 

                      Okuma odası, sosyal hizmet merkezi, inovasyon laboratuvarı. Halk kütüphanesini ne kadar uzatabiliriz? başlıklı geniş makalenin geleceğin kütüphane dermeleri ve hizmetleri konulu bir tartışmaya kaynaklı etmesi planlanlanmıştır. 

                      • Sosyal Altyapı Olarak Kütüphane dermeleri
                      • Teknolojik alt yapı ve inovasyon ortamı olarak kütüphane dermeleri
                      • Yeni nesil mekanlar ve dermeleri
                      • Açık hava kütüphaneleri dermeleri
                      • Platform olarak Kütüphane dermeleri

                      .... bu başlıklarda geleceğin kütüphane dermeleri  nesıl geliştirilebilir ? Hangi öğrenme faaliyet ve programları ve hizmetleriyle bütünleştirilebilir ? Soruları tartışma ve araştırma konusu olarak ele alınacaktır.