Modern Balkan ve Baltık Tarihi dersi, Balkan Tarihinin ve Baltık Tarihinin 20.yüzyıldaki siyasi ve sosyo-ekonomik gelişmelerinde önemli rol oynayan olayları ve kişileri esas almak suretiyle, bu coğrafyaların Türk tarihiyle olan etkileşimini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Makedonya, Osmanlı Döneminde Vilayat-ı Selase yani Kosova, Manastır ve Selanik olarak bünyesinde çok renkli kültür ve din özelliklerini barındırmıştı. Makedonya yarımadanın merkezi konumundaydı; Vardar ve Struma nehirlerinin vadilerini kapsamaktaydı. 19.yüzyıl sonunda dört devlet –yani Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Romanya— Makedonya’da hak iddia etmekteydi. Bu dört devletin yanı sıra Arnavutlar da Manastır ve Kosova vilayetlerinin geleceğinde söz sahibi olmak istemekteydiler. Özetle Makedonya, jeostratejik öneme sahip bir toprak parçası olup dış güçlerin yanı sıra bölge ülkeleri arasında, özellikle de Sofya, Belgrad ve Atina arasında şiddetli mücadelelere sahne olacaktı. Nitekim I.Balkan Savaşı’nın sonucunda, bu Balkan ülkeleri kendi aralarında rekabete girerek, Osmanlı Devleti’nden işgal ettikleri Makedonya’nın taksimatına çalıştılar. Ancak bunun sonucundaki gelişmelerden memnun olmayan Bulgaristan, Makedonya’da daha fazla söz sahibi olabilmek için, Sırbistan ve Yunanistan’la savaşımını sürdürmüş ve II.Balkan Savaşı bu suretle gerçekleşmişti. 10 Ağustos 1913 tarihli Bükreş Antlaşması’na göre Bulgaristan Dobruca ve Silistre’yi kaybediyordu. Makedonya toprakları, bir anlamda üçe bölünüyordu: orta ve kuzey Makedonya’yı ele geçiren Sırbistan “Vardar Makedonyası”nı, Yunanistan güneydeki “Ege Makedonyası”nı ve Bulgaristan ise “Pirin Makedonyası”nı oluşturmuş oluyordu. Bulgaristan, 1912 yılında Dimetoka’yı, 1914’te Türkiye’de kalan kısmı, Yunanistan ve Yugoslavya Makedonyalarının bir bölümünü, 1916 tarihinde eski Sırbistan topraklarını, 1913 yılında kaybettiği toprakları ve Dobruca’yı almak için uğraşmaya devam etti.
Bosna ve Hersek’in fethi yaklaşık 20 yıl sürdü ve Fatih Sultan Mehmet zamanında Osmanlı Devleti 1463-1482 arasında bu toprakları fethetti. Önce Bosna Sancağı ardından Bosna Eyaleti olarak, devletin çok önemli bir kültürel, siyasi ve sosyal gücü haline geldi. 1878’de Bosna Vilayeti Osmanlı toprağı olarak kalmakla birlikte, otuz yıl (1878-1908) boyunca Habsburg İmparatorluğu’nun yönetimi altına girdi. Avusturya-Macaristan 1878 Berlin Kongresi’nde Bosna’yı ve Hersek’i işgal hakkı elde etti; Novi Pazar Sancağı da aynı şekilde Habsburg kontrolüne geçti. Monarşi yönetimi, iki vilayeti Bosna-Hersek olarak tek bir idari bölge haline dönüştürdü. 1908’de Avusturya Bosna-Hersek’i ilhak ettiğini açıkladı, topraklarına kattı. Ancak I.Dünya Savaşı sonunda dağılan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek’i kaybetti. 1918’de bu topraklarda bir Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı kuruldu. 1929’da bu krallığın adı, Sırp kökenli Kral Karadjordjevic tarafından Yugoslavya Krallığı’na dönüştürüldü. 1945-1980 Tito Yugoslavyası döneminde, Bosna-Hersek bir federe cumhuriyet olarak varoldu. Tito Yugoslavyası federatif yapısıyla; 1953’e kadar bir halk cumhuriyeti iken, sonrasında bir sosyalist cumhuriyet olarak örgütlendi. Tito’nun ölümünden sonra, Yugoslavya bir iç savaşa doğru sürüklendi. 1990 yılının Kasım ayında Bosna-Hersek’teki seçimlerde Alija İzetbegoviç devlet başkanlığına seçildi. 1991’in Haziran ayında Slovenya ve Hırvatistan bağımsızlıklarını açıkladılar. Bunu Eylül 1991’de Makedonya’nın bağımsızlık ilanı izledi. Ekim 1991’de Bosna-Hersek Parlamentosu, bağımsızlık açıklaması için referandum kararı aldı. Sancak Müslümanları da (Novi Pazar) aynı ay içinde, yaptıkları referandum ile otonomi talebinde bulundular. Ancak 1992-1995 Bosna İç Savaşı tüm bu yoğun gelişmelerin daha da zorlu günlere işaret ettiğini göstermekteydi.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Karadağ (Montenegro)’da bölgesel hükümran olan vladikalar ve piskoposlar etkiliydi ve Petroviçi ailesinin bazı vladikaları, Rusya’ya gidip orada Rus ekolünden eğitildi. Bu savaşçı-din adamları arasında (Njegoş) II.Petar (1830-1851) sayılabilirdi. İktidarının başlangıcında, 1862’de askeri bir yenilgiye uğramakla birlikte Prens Nikola 1860’tan sonra Karadağ’ın siyasi hayatında güçlü bir idareci oldu. Karadağ 1878’e kadar Osmanlı’nın etki sahasındaydı. 1878 tarihli Berlin Antlaşması’nda Karadağ toprakları neredeyse iki katı genişledi. 1881-1913 arasında savaş olmayan bir dönem yaşandı. Karadağ, Balkan Savaşları’nın sonunda 1913’te, Raska’yı ve Sancak (Novi Pazar/Yeni Pazar)’ın bir kısmını da toprağına kattı.
20.yy başlarına kadar Osmanlı Devleti, Sırbistan’ı, Bosna-Hersek’i, Makedonya’yı ve Hırvatistan’ın ve Karadağ’ın bir kısmını uzun yüzyıllar boyunca yönetirken, Hırvatistan’ın geri kalan kısmı ve bütün Slovenya ise Habsburg’lara bağlıydı. Tarihsel olarak bölgede Venedik, Avusturya ve Osmanlı hakimiyeti görülmüştü. 1699 Karlofça Antlaşması’nın oluşturduğu dönüm noktası sonrasında; Habsburglar Hırvatistan, Slavonya, Erdel (Transilvanya) gibi birçok toprağı ele geçirirken, Venedik de Dalmaçya ve Mora’yı almıştı. 1867 tarihli Ausgleich yani uzlaşma ile imparatorluk, Viyana merkezli Avustuya ve Budapeşte merkezli Macaristan olarak ikiye ayrıldıktan sonra, Dalmaçya, Bukovina ve Sloven toprakları Avusturya tarafında kaldı; Hırvatistan, Slavonya, Voyvodina ve Erdel kısmı ise Macaristan’a verildi. Slovenya 1282’den 1918’e kadar, Avusturya’nın etkisindeydi. Slovenya’da 20.yy başlarında artan Cermen etkisi, Avusturya’yla yakınlaşan ilişkilere yansıdı. Slovenya ve Krayina –Hırvatistan gibi— kültürel ve coğrafi olarak Orta Avrupa içindeydi. Osmanlı Devleti’nin dağılması sürecinde, Avusturya savunması için önceden önemli bir hat olan Vojna Krajina (Askeri Serhat-Sınırı) bölgesi de 19.yy’da Osmanlı’nın zayıflamasından ötürü artık ihtiyaç duyulmayan bir hale geldi.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Ortaçağ Sırbistanı’nda, Doğu Roma Kilisesi’nin nüfuzu altında ruhban sınıfı ve devlet güçlü bir şekilde birleşti. 28 Haziran 1389’da Vidovdan (Aziz kutsal Veit) gününde Sırplar Kosova’da Sultan I.Murad’ın ordusuna yenildiler Kosova yenilgisinden sonra Sırbistan’ın geri kalan kısmı Belgrad’ı Macaristan’a bırakarak Tuna’nın yukarısında yeni bir merkez kuran (Smederevo) Brankoviç’in eline geçti. Burası 1459’da Osmanlılar, 1717 ve 1789-1791’de Avusturyalılar, 1804-1813’te Karadjordje (Kara Yorgi)’ye bağlı Sırp isyancılar ve 1867’de Sırp Beyliği’nin hakimiyetinde kaldı. 1882’de Sırbistan krallık oldu. 1913’te artık tüm Güney-Slavların zihninde bağımsızlık yatıyordu.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Dalmaçya bu anlamda özel bir konuma sahipti. Dalmaçya, 1797’den 1805’e kadar Habsburgların, sonra Napolyon İhtilal Savaşları döneminde İtalya’nın ve 1814 itibaren de tekrar Avusturya’nın elindeydi. 19.yy sonunda Dalmaçya’nın ağırlaşan yaşam koşulları, Dalmaçya ile Hırvatistan arasındaki yakınlaşmayı ve birleşme arzusunu artırdı; 1903’te Avusturya Parlamentosu’na Dalmaçyalı bir temsilci tarafından Hırvatistan’la birleşmenin istendiğine dair bir dilekçe bile verilmişti. 1905’te de Dalmaçya’nın Hırvatistan’la birleşmesini öngören Rijeka kararı alınırken, Viyana ve Budapeşte bu olayı gözardı etmeye çalıştı. Sancak, Türk ve Bosna-Hersek dışında en fazla Boşnak’ın yaşadığı kendine özgü bir coğrafya olup, 1913 yılında, Balkan Savaşları sonrasında bölündü. Bir kısmı Sırbistan’da (Novi Pazar) bir kısmı da Karadağ topraklarında kaldı.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Korfu Deklarasyonu (20 Temmuz 1917) çerçevesinde 1 Aralık 1918’de Kral Aleksandr tarafından kurulan SHS Krallığı (1929 sonrasında Yugoslavya Krallığı), 1929’da Parlamento’nun feshi ve krallığın daha sıkı bir yönetimiyle gündeme geldi. Kral Aleksandr, Balkan Antantı sürecinde olumlu bir yaklaşım sergiledi. 1934’te Marselya’da öldürüldü (Hırvat Ustaşaları tarafından). 1938’de Broz Tito, Yugoslavya’da Komünist Enternasyonel’in ilkeleri doğrultusunda partisini kurdu ve Ekim 1938’de Tito Moskova’da YKP’nin genel sekreterliğine atandı. Savaş yıllarında Yugoslavya hem Nazi ve Sovyet işgallerine uğradı hem de askeri bir darbeyle karşılaşarak Nisan 1941’de “Bağımsız Hırvat Devleti”yle karşı karşıya kaldı. Ustaşa lideri Ante Paveliç’in devlet başkanı olduğu ve Mihver güçlerce desteklenen bu yönetim ülke genelinde tepkilere de neden oldu. Kasım 1943’te Yugoslavya Anti-Faşist Halk Kurtuluş Konseyi yani AVNOJ, Bihaç’ta kuruldu. AVNOJ’da Tito millikomitenin başkanı seçildi ve Mareşal ünvanını aldı. AVNOJ, sadece merkezi hükümeti elinde tutmuyor aynı zamanda II.Dünya Savaşı sırasında oluşturulmuş etkili bir idari yapı bütün ülkeyi baştan başa kuşatmış bulunuyordu. AVNOJ’un gücü ile ilgili tek kısıtlama, Tito ile Subasiç arasında Londra rejimi üyelerinin hükümete katılmaları üzerine yapılmış olan antlaşma idi. Belgrad’ın ele geçirilmesinden sonra durum ciddileşincei Londra’ya kaçmış bulunan Kral Petar’ın önce monarşi ile ilgili yapılacak olan halk oylamasına kadar sonra da bir naibin (regency council) yürütme gücünü üstlenmesine kadar ülkeye dönmemesi kararlaştırılmıştı. Sürgündeki Kral Petar bu şartlara karşı çıkmış, bir naibin göreve getirilmesine izin vermediği iddiasında bulunmuştu. Ancak bu itirazlar yetersiz kaldı; Mart 1945’te hükümetin sürgündeki üç üyesi Tito’nun kurmuş olduğu hükümete katıldı. Bu üç kişi Subasiç, Sırp Demokrat Partisi’nin lideri Milan Grol ve Hırvat İşçi Partisi üyesi Juraj Sutej idi. Bu sırada, Sırp, Hırvat ve Slovenleri de içeren bir naiplik kuruldu. Tito başbakan olarak seçildi ve hükümeti kurma yetkisini elde etti. 28 kabine görevinden sadece 5’i hariç hepsi Tito’nun Partizanlarının eline geçti. AVNOJ’un genişletilmesi de başarıldı. Ağustos ayında ulusal geçici anayasası oluşturuldu ve seçimler için hazırlıklar başladı. Kasım 1945 seçimlerinde (tartışmalı bir seçim de olsa) yaklaşık %90 oy hükümeti destekledi. Aynı ay içinde anayasal meclis toplandı; monarşi kaldırıldı ve Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti ilan edildi. 6 cumhuriyet (Bosna-Hersek, Hırvatistan, Slovenya, Makedonya, Sırbistan, Karadağ) ve Sırbistan’ın içinde 2 otonom eyalet (Kosova, Vojvodina) kuruldu. (Arnavut çoğunluklu) Kosova ve (Macar, Rumen, Sırp, Hırvat ve Ukraynalı nüfusu olan) Vojvodina, “Hırvatça, Makedonca, Sırpça ve Slovence” olmak üzere dört temel dil kabul etti. Tito Yugoslavyası 1945-1980 yılları arasında, Tito’nun ölümüne kadar ülkeyi yönetmesiyle hayata geçirildi. Özyönetim (auto-gestion), Parti (YKP), siyasal kurumlar YFSC Meclisi, Federal Yürütme Kurulu, YFSC Başkanlığı, Yugoslavya Anayasa Mahkemesi) açısından etkin bir dönem oldu. Tito’nun ölümünden sonra, 1986’da Sırbistan Komünistler Birliği liderliğine gelen S.Miloseviç, özellikle 1987’de Sırp Cumhuriyeti Başkanı olduktan sonra, politikalarını sertleştirdi. 1990’da cumhuriyetlerin bağımsızlık ilanları birbirini takip etti.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Arnavutluk 1912 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, özellikle 28 Kasım 1912’de Avlonya’da bağımsızlık vurgulanmıştı. 1913 yılında toplanan Londra Konferansı, Arnavutluk’un bağımsızlığını tanıdı ve sınırlarını saptadı. Altı Avrupa devletinin Londra’da verdiği kararla Yunanistan, işgal ettiği güney Arnavutluk topraklarından çekilmesine karşılık olarak Limni, Midilli, Sakız, Sisam gibi Doğu Ege adalarını topraklarına kattı; Arnavutluk, bugünkü topraklarına ulaşmış oldu. Ancak tarih sahnesine bağımsız bir devlet olarak çıkmasının hemen sonrasında iç karışıklıklar içine düşerek dış tehditler karşısında kaldı. Güneyde Avlonya’da kurulan hükümeti kuzeyli Arnavutlar tanımadı. I.Dünya Savaşı içinde de işgale uğrayan ve LNC’nin Demokratik Cephe olarak yeniden adlandırıldığı ve Alman güçleri Kasım 1944’te Tiran’dan ayrıldıktan sonra ülkenin kontrolünü tamamıyla ele geçirildiği Arnavutluk’ta diğer devletlerde olduğu gibi, komünist liderler başında Enver Hoca olduğu halde bir an önce konumlarını güçlendirmek ve muhalefeti yok etmek için harekete geçtiler. İçişleri Bakanı Koçi Xoxe bu tür muhalif avına çıkan mahkemelerde başkanlık yaptı. Aralık 1945’te, listesinde sadece Demokratik Cephe üyelerinin yer aldığı bir seçim yapıldı. %93 ile iktidara hakim olan parti ve 1946’nın Ocak ayında toplanan yeni Meclis monarşiyi kaldırdı. Bir halk cumhuriyeti ilan edildi. Hazırlanan anayasa, Yugoslavya’dakine ve Sovyetler Birlği’ndekilere benzemekteydi. Türkiye ile Arnavutluk arasındaki diplomatik ilişkiler Atatürk zamanında kuruldu. Bu tarihlerde Arnavutluk’ta Mati beylerinden Ahmet Zogu (1895-1962) yönetimdeydi ve Türkiye’yle yakınlaşmaya yönelme eğilimindeydi. Ahmet Zogu 1923 yılında başbakandı ve 1925 yılında ise Arnavutluk Cumhurbaşkanı oldu. 24 Temmuz 1925’te Arnavutluk’un liman şehri Avlonya’da (Vlora) Türkiye Konsolosluğu açıldı ve buraya Abdüllahat Bey (Akşin) atandı. 1925’ten itibaren Tahir Lütfi Tokay, Ruşen Eşref Ünaydın, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, M.Emin Ali Türkgeldi, Hulusi Fuad Tugay gibi birçok elçi, Arnavutluk’ta görev yaptı. Arnavutluk’ta; 1948-1961 arasında Sovyet Dönemi, 1961-1978 arasında Çin Dönemi etkisi hem iç hem de dış siyasette etkili oldu.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
Bulgaristan’da komünist liderlik başından beri Romanya’daki benzerinden daha güçlü bir konumdaydı. II.Dünya Savaşı dönemi Bulgaristan siyasetinde önemli bir rol oynamış ve halk desteği de kazanmıştı. Vatan Cephesi her ne kadar komünistlerin çoğunlukla olduğu bir parti ise de, önceden önemli derecede siyasi prestije sahip olan partilerden sosyal demokratlar, Pladne grubu, Zirai Birlik ve Zveno birliği bulunmaktaydı. Sovyet işgal güçleri Romanya ve Yugoslavya ile karşılaştırıldığında daha disiplinli davranarak dostane bir ortamın oluşumuna çabalamışlardı. 1944 yılı Eylülünde Dr.G.M.Dimitrov yurtdışından döndü ve Zirai Birlik’in başkanlık görevine getirildi. Dimitrov Batı yanlısı bir geçmişten geliyordu ve nihayetinde tutunamayarak Nikolo Petkov lehine istifa etti. Petkov, Komünist Parti ile ittifak kurma yoluna gitti ve Vatan Cephesi ile çalıştı. Ancak o da, amacı Zirai Birlik’in varlığını tamamen ortadan kaldırmaya çabalayan komünistler ile anlaşmazlığa düştü. Mayıs 1945’te Petkov, Aleksandr Obbov tarafından safdışı edildi ve hem kendisi hem de taraftarları Vatan Cephesi’nde Zirai Birlik’i temsil etmeye başladılar. Mart 1945’te Vatan Cephesi Sofya’da bir kongre düzenledi ve bu kongrede Georgi Dimitrov, merkezi komitenin başkanı olarak seçildi. Kominternlerin eski başkanı olan Dimitrov, uluslararası komünist hareketinde etkiliydi. Kasım 1945 seçimlerinde Vatan Cephesi %86’lık bir oyla seçimi kazandı; ancak seçim tartışmalıydı. 1947’ye uzanan yani tamamen komünizmin etkisine girilen süreçte, Petkov idam edilecekti. Bulgaristan’da Zirai Birlik muhalefeti tamamen ortadan kaldırılacak ve sosyal demokratlar da pasifize edilecekti. Ardından Bulgaristan’da; 1954-1989 arasında Bulgaristan Komünist Partisi Genel Sekreteri olan ve 1962-1971’de başbakan ve 1971-1989’da devlet konseyi başkanı olmak suretiye iktidarda kalan Tudor Jivkov’un, (1948-1954 Stalinci dönemin sonrasında) 1954-1965 sürecinde yükselişi, 1965-1981 arasında Jivkov Hakimiyeti, 1981-1989 arasında Jivkov’un Düşüşü şeklinde dönemlendirilebilecek muhtelif süreçler yaşandı.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
6 Mart 1945’ten sonra bir komünist devlet haline gelen Romanya’ya komünistlerin yerleşmesi bir taraftan Marshall Planı’nın etkilerini engellemeye bir taraftan da Kominform ve Sovyetler ile Yugoslavya arasında mücadele başlayınca, tek bir komünizm ideolojisi inşası modeli uygulamaya çalışan SSCB’nin yükselmesi şartlarında gerçekleşti. 1947’den itibaren, Romanya ve Romen Komünist Partisi, parti-devlet ilkelerine göre bir hale geldiler. Öncesinde 1944 yılı Ağustos ayından sonra Romanya, Almanya ile savaşa girdi ve hükümet General Sanatescu tarafından idare edilen bir bakanlığın elindeydi. Bu hükümette işçi, liberal, sosyal demokrat, komünist partiler ile ordu mensuplarının temsilcileri de bulunuyordu. Sovyet işgal güçleri ise denetimi elinde bulunduruyordu. Savaş sırasında Romanya’da kalan komünistlerin arasında en tanınmışlardan biri Gheorghe Gheorghiu Dej idi. Dej eski bir demiryolu işçisiydi ve 1933 yılı Şubat ayındaki Grivita saldırısı sırasında önem kazanmıştı. Hayatının uzun yılları hapishanede geçmişti ve küçük komünist gruplarla örneğin Dr.Petre Groza idaresindeki ve Erdelli köylü sınıfından oluşan Köylüler Cephesi ile arası iyiydi. Ülkede ayrıca Komünist Parti, profesyonellerin birliği olan Vatanseverler Birliği, Erdelli Macarları temsil eden Macaristan Halkları Birliği ya da MADOSZ, gibi muhtelif görüşleri temsil eden gruplar vardı. 1944 yılı Ekim ayında komünist talimatı ile bir cephe oluşturuldu. Ulusal Demokratik Cephe ya da FND ismindeki bu organizasyon Komünist Parti’nin yanısıra Köylüler Cephesi gibi ticaret birliği organizasyonlarından bazı unsurları, Tatarescu tarafından yönetilen Liberal Parti’nin bir bölümünü ve sosyal demokratlardan bir kanadı da içermekteydi. Daha çok ordu görevlilerinden oluşan ilk Sanatescu hükümeti 1944 yılı Ağustos ayından Kasım ayına kadar sürdü ve Sovyet işgali ile uzlaştı. FND, Gheorghiu-Dej ve Groza tarafından temsil edildi. Liberaller ve Ulusal Köylüler de dahil olmak üzere, bazı siyasi partilerden atamalar yapıldı; ancak parti liderleri olarak kalan Bratianu ve Maniu herhangi bir görev almadı. 1944 yılı Aralık ayında bu kez Sovyet onayı olan General Nicolae Radescu başkanlığında başka bir hükümet tayin edildi. Radescu Mart 1945’e kadar görevde kaldı. Ocak 1945’te Ana Pauker ve Gheorghiu-Dej Moskova’ya giderek samimiyeti artırdı; ülkede işçi ve köylüler de gösterilerini artırdı. Yeni bir kabine, Komünist Parti Groza başkanlığında iki önemli görevin kontrolünü ele geçirdi: Gheorghescu İçişleri Bakanı, Patraşcanu da Adalet Bakanı oldu. General Antonescu, Mihai Antonescu ve diğer iki general 1945 Haziranında idam edildi. Bu idamlar, Sovyet muhaliflerinin devredışı bırakılması anlamına geliyordu. Uzun Sovyet etkili yılların ardından, 1958’de Sovyet güçleri Romanya’dan çekildi. Bu, Gheorghe Gheorghiu-Dej’in konumunun sağlamlaştırılması anlamına geliyordu. 1957’de Başbakan Ion Gheorghe Maurer’in aynı zamanda dışişleri bakanı olması, yeni bir dış politikaya işaret ediyordu. Diğer taraftan Gheorghiu-Dej’in ardından, 1965-1989 arasında Romanya Komünist Partisi Genel Sekreteri olan Nicolae Ceauşescu’nun 1967’den itibaren devlet konseyi başkanı ve 1974-1989 arasında da cumhurbaşkanı olması suretiyle, Romanya’daki komünist düzenin önderi olarak yükselişi, resmi SSCB çizgisinden bir farklı yönetm ve daha alternatifli bir dış politikanın hayata geçirilmesi anlamına gelmekteydi.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
1940 yılı Ekim ayındaki İtalyan saldırıları ile 1941 yılı Nisan ayındaki Alman işgali arasındaki aylarda, Yunanistan Hükümeti daha önce olduğu gibi iş başındaydı. Metaksas’ın ölümünden sonra, Aleksandros Koryzis başbakan oldu; ülke anayasal idareye geri dönmedi. Kuşatılmasından sonra II.Georgios, Kral Petar gibi yurtdışına kaçmış ve Londra’da Müttefik güçlerinin tanıdığı bir sürgün hükümeti oluşturulmuştu. Ülkede cumhuriyetçiler ile kraliyetçiler arasında anlaşmazlık süregelmekteydi. Yunanistan Nisan 1941-Ekim 1944 arasında Nazi işgaline, hatta daha öncesinde Ekim 1940’ta İtalyan işgaline uğradı. Böylece 1941 yılında Yunanistan, İtalya, Almanya ve Bulgaristan olmak üzere üç devletin işgalinde kaldı. 1943 yılına gelindiğinde Yunanistan’da uzun süredir direnen güçler kendi aralarında da çekişmeye başlayınca, aslında dış işgalden uzaklaşılan 1944 yılında bu kez de bir iç savaş ile yeni bir karmaşa yaşanmıştır. Bir başka deyişle 1922-1945’te rejimin birçok kez değişime uğradığı ve hatta darbelerle sarsılan ülkede, bu kez de İç Savaş kendini göstermekteydi. 1941 sonbaharından itibaren, Yunanistan’ın dağlık bölgelerinde gerilla organizasyonları artmıştı. Eylül’de komünist liderlik altında, Ulusal Kurtuluş Cephesi ya da EAM kurulmuştu ve mensupları arasında sadece sol kesimden kişiler yoktu, karma bir hareketti. EAM/ELAS’ın en büyük rakibi Ulusal Cumhuriyetçi Yunan İttifakı olan EDES idi. 1941 yılında Albay Napoleon Zervas’ın komutasında kurulmuştu ve sürgündeki cumhuriyetçi lider General Plastiras’ın otoritesini kabul etmişti. Ayrıca EKKA vardı ve Albay Dimitrios Psaros liderliğindeydi. Kısacası, İç Savaş’ın çok çekişmeli geçeceği neredeyse kesindi.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır.)
İllirya, siyaseten, Pan-Güneyslavizmi’nin tasarladığı geniş bir Avrupa coğrafyasına işaret etmekte ve daha sonrasında gelişecek olan bir güney-Slavlık ideolojisinin de temelini oluşturmaktaydı.
1830’dan başlayarak İliryalılar hareketi, tüm güney-Slavların birleşmesini isterken (Yugo-Slav), 1895’te kurulan Hırvat nasyonalistlerinin Frankian hareketi bu düşüncenin karşısında yer alıyordu. Slav birliği düşüncesinin köklerinde Hırvatistan’daki düşün akımlarını görmek mümkündü; ya da Avusturya-Macaristan monarşisine karşı bir tepki olarak gelişen İllirizm hareketine uzanmaktaydı. Düşün hayatında, İlliryalılar hareketi, Balkanların en eski yerleşiklerine ve antik döneme uzanan referanslar vermekte, tüm Slav kökenli halkların (İllirizm- Ljudivet Gaj 1809-1875) Willach, Skutari (Arnavutluk’ta İşkodra) ve Varna (Bulgaristan) arasında birleşmelerinin propagandasını yapmaktaydı. Slovenya’da Piskopos Josip Strossmayer (1815-1905) Belgrad’daki Sırplarla kurulacak bu ortak Yugo-Slav (güney-slav) devletinin ağırlık merkezinin Sırbistan olması konusunda hemfikirdi. Yugoslavlık düşüncesi güçlü bir şekilde yayılmasını, Yugo-Slav ifadesinin yaygın bir şekilde kullanıldığı Dalmaçya ve Hırvatistan’da gerçekleştirdi. Hırvat ve Slovenler “Yugo-Slavya” tezini savunurken, Sırplar ise güney-Slav halklarını tek çatı altında toplayacak bir “Büyük Sırbistan” tasarımını savunmaktaydılar.
Ders notu hazırlanırken faydalanılan bazı kaynaklar:
M.Murat Taşar-Burhan Metin-Altay Ünaltay; Bosna-Hersek ve Postmodern Ortaçağa Giriş, İstanbul 1996.
Aleksandre Popovic; Balkanlarda İslam, İstanbul 1995.
Barbara Jelavich; Balkan Tarihi 2: 20.Yüzyıl, İstanbul 2013.
R.J.Crampton; İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Balkanlar, İstanbul 2007.
A.Gündüz Ökçün-Ahmet R.Ökçün; Türk Antlaşmaları Rehberi (1920-1973), Ankara 1974.
Misha Glenny; The Balkans 1804-1999: Nationalism, War and the Great Powers, London 1999.
Yusuf Hamzaoğlu; Balkan Türklüğü: Araştırmalar, İncelemeler (Makedonya, Sırbistan, Hırvatistan), Cilt.1, Ankara 2000.
Bilal N.Şimşir; Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, ASAM yayını, Ankara 2001. (Balkan Araştırmaları Dizisi: “Türkiye-Arnavutluk İlişkileri Tarihçesi 1912-1985”).
Emir Türkoğlu; “Kosova Arnavutlarının Milliyetçiliği”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, derleyenler:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Karatay; “Milosevic Dönemi Yugoslav Dış Siyaseti, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Osman Metin Öztürk; “Türk Dış Politikasında Balkanlar”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
M.Murat Hatipoğlu; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
Mihai Manea; “Yunanistan’ın Dış Politikası ve Balkanlar (1990-2000)Soğuk Savaş’tan Günümüze Romanya Diplomasisi”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Balkan Diplomasisi, der:Ömer E.Lütem-Birgül Demirtaş Coşkun, ASAM yayını, Ankara 2001.
İlker Alp; “Makedonya Üzerindeki Mücadele ve Makedonya Cumhuriyeti”, Balkan Araştırmaları Dizisi: Dünden Bugüne Makedonya Sorunu, ASAM yayını, Ankara 2002.
Nazif Kuyucuklu; Balkan Ülkeleri İktisadı, 2: Bulgaristan, İstanbul 1987.
David Parker (der.); Batı’da Devrimler ve Devrimci Gelenek 1560-1991, Ankara 2000.
(Ek Not. Ayrıca muhtelif ansiklopediler, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından da yararlanılmıştır)
Üç Baltık ülkesinin en küçüğü ve en düşük nüfuslu olanı olan Estonya, Baltık Denizi ve Finlandiya Körfezi’ndeki 800’ü aşkın adayı kapsayan bir coğrafyaya sahiptir. Estonya tarihsel olarak, Danimarka, İsveç, Lehistan ve Rus egemenliğinde bulundu. Estonya’nın yakın tarihinde Rusya başat rol oynadı. Estonlar 13.yydan 18.yya kadar yabancıların, önce Almanların ve ardından İsveçlilerin yönetiminde kaldı. Rusya 1721’de ele geçirdiği ülkeyi 200 yıla yakın bir süre yönetti. I.Dünya Savaşı’nda Alman işgali altına giren Estonya, Şubat 1918’de bağımsızlığını kazanmakla birlikte; II.Dünya Savaşı yıllarında diğer Baltık devletleriyle aynı kaderi paylaştı ve yine işgallere uğradı. 1940 yılındaki Sovyet işgali ve 1941-1944 arasında ise Nazi işgali altında kaldı. 1944’ten 1991 yılına kadar Sovyet hakimiyetindeydi.
Kaynak: AVRUPA: Avrupa ve Rusya Federasyonu: İskandinavya (Norveç, İsveç, Danimarka, ayrıca Finlandiya, İzlanda, Danimarka’ya bağlı Faroe Adaları, harita referansı: sayfa 287; Baltık Devletleri (Letonya, Litvanya, Estonya), harita referansı: sayfa 287.
Ders notu hazırlanırken muhtelif ansiklopediler, atlas, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından yararlanılmıştır.)
Estonya ve Litvanya gibi, Letonya da tarihinin büyük bir bölümünde yabancı güçlerin denetiminde kaldı. Letonlar bin yılı aşkın bir süre sırasıyla; Alman, Polonya, İsveç ve Rus yönetimi altında yaşadı. Teuton şövalyeleri 13.yyda Estonya ve Letonya topraklarında Livonya Konfederasyonu’nu oluşturdu ve artan bir Cermen etkisi görüldü. Livonya Savaşı 1558-1582 arasında Çarlık Rusyası, Lehistan, Danimarka ve Litvanya arasında yapıldı ve bu çetin savaşı sonundaki Rus yenilgisi ardından bölge, Litvanya Grandükalığı’nın ve sonrasında Lehistan-Litvanya Birliği’nin hakimiyetine girdi. Lehistan 1793 sonrasında dağılınca Leton toprakları, Rus denetimine geçti. Kasım 1918’de Rusya’dan kazanılan bağımsızlık ve II.Dünya Savaşı sırasındaki Nazi işgalinden sonra Letonya, 1944-1991 tarihleri arasında Sovyet egemenliği altında varlığını sürdürdü. Letonya en sanayileşmiş Baltık ülkesidir. Mineral kaynakları sınırlıdır; sanayide ithal hammaddeler kullanılır. Rusya’nın petrol ve doğalgaz ihracatı kapsamında; Letonya’nın Venspils limanı önemli yer tutar.
Kaynak: AVRUPA: Avrupa ve Rusya Federasyonu: İskandinavya (Norveç, İsveç, Danimarka, ayrıca Finlandiya, İzlanda, Danimarka’ya bağlı Faroe Adaları, harita referansı: sayfa 287; Baltık Devletleri (Letonya, Litvanya, Estonya), harita referansı: sayfa 287.
Ders notu hazırlanırken muhtelif ansiklopediler, atlas, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından yararlanılmıştır.)
En büyük Baltık ülkesi olan Litvanya, 15.yüzyılda önde gelen bir Avrupa devletiydi, çok geniş bir coğrafyada hakimiyet süren bir yapıdaydı ve Belarus, Ukrayna, Lehistan ve Rusya'nın bir bölümünü içeren Litvanya Grandükalığı'nın gücünü yansıtmaktaydı. Bir diğer deyişle Belarus ve Ukrayna’nın bazı kesimlerini de içine alan toprakları Baltık kıyılarından Karadeniz’e kadar uzanmaktaydı. Ardından Polonya ile birleşti. 1569'da Lehistan-Litvanya Birliği olarak ortak bir devlet kuruldu; bu birlik iki yüzyıl sürdü. Ancak 1772-1795 arasında bu ittifak bozularak, Litvanya'nın bazı toprakları Rus Çarlığı’nın eline geçti. I.Dünya Savaşı'nda Şubat 1918'de Litvanya bağımsız oldu; fakat II. Dünya Savaşı sürecinde,1940'dan başlayarak Litvanya iki ayrı işgali arka arkaya gördü; önce Sovyet orduları ve ardından Nazi işgali altında kaldı. Sovyet orduları 1944’te Alman işgaline son verdiğinde, çok ağır can kayıpları yaşandı. 1944’te başlayan Sovyet hakimiyeti 1991’de sona erdi. 1991 sonrasında Litvanya çok partili bir demokrasi olarak yönetildi. Diğer Baltık devletleri gibi BM ve AB üyesidir. Ülkenin büyük bölümünde geniş bataklıkların ve ormanların yer aldığı Litvanya’da, Baltık kıyısında kumullar dikkat çekicidir.
Kaynak: AVRUPA: Avrupa ve Rusya Federasyonu: İskandinavya (Norveç, İsveç, Danimarka, ayrıca Finlandiya, İzlanda, Danimarka’ya bağlı Faroe Adaları, harita referansı: sayfa 287; Baltık Devletleri (Letonya, Litvanya, Estonya), harita referansı: sayfa 287.
Ders notu hazırlanırken muhtelif ansiklopediler, atlas, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından yararlanılmıştır.)
Baltık devletleri, Baltık Denizi’nin doğu yakasında yer alan Estonya, Letonya ve Litvanya’dan oluşur. Doğal ortamları birbirine benzeyen ve 18.yüzyıldan bağımsızlıklarına kavuştukları 1991’e kadar neredeyse kesintisiz Rus hakimiyetinin belirlediği ortak bir tarihi paylaşan üç ülkenin oldukça özgün etnik ve dilsel kimlikleri, farklı ve uzun geçmişleri vardır. Estonya ve Letonya’nın etnik bileşimi uzun süreli Rus yönetiminin etkisini yansıtır; her iki ülkede yerli Estonlar ve yerli Letonlar nüfus içinde üçte ikiye yakın bir oranı bulurken, geri kalan kesim esas olarak etnik Ruslardan ve diğer eski Sovyet ülkelerinden gelmiş göçmenlerden oluşur. Litvanya etnik bakımdan daha homojendir. Ama her üç ülkede de halkın onda dokuzundan fazlası anadiline sahip çıkar. Letonca ve Litvanca Hint-Avrupa dilleridir; Estonca ise Ural-Altay dil ailesinin Fince’ye daha yakındır. Eston ve Leton kültürleri üzerindeki güçlü Alman etkisi, her iki ülkede Lutherci mezhebin yayılmasına neden olurken, buna karşılık Litvanya’da Katoliklerin ağırlığı geçmişte Polonya’yla olan sıkı bağlardan kaynaklanır. I.Dünya Savaşı’nın sonlanmasına yakın, 1918’de üç bağımsız Baltık devleti kuruldu; ancak II.Dünya Savaşı sırasında işgallerle sarsıldılar.
Kaynak: AVRUPA: Avrupa ve Rusya Federasyonu: İskandinavya (Norveç, İsveç, Danimarka, ayrıca Finlandiya, İzlanda, Danimarka’ya bağlı Faroe Adaları, harita referansı: sayfa 287; Baltık Devletleri (Letonya, Litvanya, Estonya), harita referansı: sayfa 287.
Ders notu hazırlanırken muhtelif ansiklopediler, atlas, başvuru eserleri ve siyasi tarih kitaplarından yararlanılmıştır.)