Konu özeti
Türkmen Kiril Alfabesi
1 Элипбий, Рус, түркмен кирил элипбийи, сес, харп, фонема (Alfabe, Rus-Türkmen Kril Alfabesi, Ses, Harf, Fonem) Konuşmada kullanılan seslerin yazılıp, gösterilen işaretine harf denir. Ses söylenir ve işitilir. Biz genelde konuştuğumuz gibi yazmayız. Örneğin, bal, oba kelimelerinin ikisinde de b harfini yazarız. Fakat bal kelimesindeki b harfi ile oba kelimesindeki b harfinin söylenişi benzemez. Bal deyince, b harfi güçlü dudak sesi için kullanılır, oba dediğimizde ise, sürtünmeli yuvarlak ses için kullanılır. Alfabe Düzeni: Harflerin sıralı bir şekilde kullanılış düzenine alfabe düzeni denir. Kabul edilen harflerin hepsine bir söz ile alfabe deniliyor. Türkmen alfabesinde 38 harf vardır. Bunların dokuzu ünlü sesi, dördü de birleşik sesi ( й sesi ile a, o, у, э seslerinin) anlatıyorlar. 23 harf ise ünsüz sesleri anlatıp, ikisi de ( ь, ъ ) ses anlatmıyor. Türkmen alfabesindeki harf düzeni ve onların adları: А, Б, В, Г, Д, Е, Ё, Ж, Җ, З, И, Й, К, Л, М, Н, Ң, О, Ө, П, Р, С, Т, У, Ү, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ, Ъ, Ы, Ь, Э, Ә, Ю, Я
Элипбий кирил
(язгы)
Аа Бб Вв Гг Дд Ее Ёё Жж Җҗ Зз Ии Йй Кк Лл Мм Нн Ңң Оо Өө
Пп Рр Сс Тт Уу Үү Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Ъъ Ыы Ьь Ээ Әә Юю Яя
(harpyň atlaryny sesli okamak )
Аа (aa)
Бб (bee)
Вв (vee)
Гг (ge)
Дд (dee)
Ее (ýe) (iki seslidir: y+e)
Ёё (ýo) (iki seslidir: y+o)
Жж (žee) (bu ses türkmençe däldir)
Җҗ (jee)
Зз (zee) (bu ses aýdylanda diliň ujy dişiň arasyna ýakynlaşýar)
Ии (iy)
Йй (ýy)
Кк (kee)
Лл (lee)
Мм (mee)
Нн (nee)
Ңң (ňee)
Оо (oo)
Өө (öö)
Пп (pee)
Рр (ree)
Сс (see) (bu ses aýdylanda diliň ujy dişiň arasyna ýakynlaşýar)
Тт (tee)
Уу (uuw)
Үү (üüý)
Фф (fee) (bu ses türkmençe däldir)
Хх (hee)
Цц (tçee) (bu ses türkmençe däldir)
Чч (çee)
Шш (şee)
Щщ (şşe) (bu ses türkmençe däldir)
Ъъ (aýyrma belgisi)
Ыы (yý)
Ьь (ýumşaklyk belgisi)
Ээ (ee) (diňe sözüň başynda şeýle ýazylýar: söz ortasynda we soňunda “e” ýazylýar)
Әә (ää)
Юю (ýu) (iki seslidir: y+u)
Яя (ýa) (iki seslidir: y+a)
(harplary okalyşyna görä tanamak )
Аа (aa) V (almanyň suraty ) Aa
Пп (pee) V (pagtanyň suraty) Pp
Бб (bee) V (baýdagyň suraty) Bb
Рр (ree) V (radionyň suraty) Rr
Вв (wee) V (wagonyň suraty) Ww
Сс (see) V (sagadyň suraty) Ss
Гг (ge) V (goýnuň suraty) Gg
Тт (tee) V (taganyň suraty) Tt
Дд (dee) V (dutaryň suraty) Dd
Уу (uuw) V (uýanyň suraty) Uu
Ее (ýe) V (ýelegiň suraty) Ýe
Үү (üüý) V (üzümiň suraty) Üü
Ёё (ýo) V (ýolkanyň suraty) Ýo
Фф (fee) V (futbolyň suraty) Ff
Жж (žee) V (žirafanyň suraty) Žž
Хх (hee) V (halynyň suraty) Hh
Җҗ (jee) V (jorabyň suraty) Jj
Цц (tçee) V
Зз (zee) V (zemzeniň suraty) Zz
Чч (çee) V (çöregiň suraty) Çç
Ии (iy) V (itiň suraty) Ii
Шш (şee) V (şaryň suraty) Şş
Йй (ýy) V (ýüzügiň suraty) Ýý
Щщ (şşe) V (türkmençe ses däldir)
Кк (kee) V (kelemiň suraty) Kk
Ъъ (aýyrma belgisi) V
Лл (lee) V (lampanyň suraty) Ll
Ыы (yý) V (yzyň suraty) Yy
Мм (mee) V (maşynyň suraty) Mm
Ьь (ýumşaklyk belgisi) V
Нн (nee) V (naryň suraty) Nn
Ээ (ee) V (elegiň suraty) Ee
Ңң (ňee) V (söz başynda gelmez)
Әә (ää) V (ädigiň suraty) Ää
Оо (oo) V (oragyň suraty) Oo
Юю (ýu) V (ýumurtganyň suraty) Ýu
Өө (öö) V (ördegiň suraty) Öö
Яя (ýa) V (ýagşyň suraty) Ýa
Soňra talyplara Täze türkmen hatyn elipbiýini emele getirýän harplar barada gürrüň berilýär. Türkmen diliniň latyn harplaryndan ybarat elipbiýinde aşakdaky harplar bardyr. Olaryň jemi 30 (otuz) sany harpdyr.
Täze türkmen latyn elipbiýi
(ýazgy)
Aa Bb Çç Dd Ee Ää Ff Gg Hh Ii Jj Žž Kk Ll Mm Nn Ňň Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt Uu Üü Ww Yy Ýý Zz
SAPAGA DEGIŞLI ÝUMUŞLAR:
1-NJI ÝUMUŞ: Aşakdaky kartadan peýdalanyp, her bir welaýatyň atlaryny elipbiý tertibinde we Kiril harplary bilen ýazyň:
1…………………………………………….
2…………………………………………….
3…………………………………………….
4…………………………………………….
5…………………………………………….
2-NJI ÝUMUŞ: Ýokardaky kartadan peýdalanyp, Türkmenistanyň goňşy döwletleriniň atlaryny Kiril harplary bilen ýazyň:
1…………………………………………….
2…………………………………………….
3…………………………………………….
4…………………………………………….
5…………………………………………….
3-NJI ÝUMUŞ: Ýokardaky kartadan peýdalanyp, Türkmenistanyň paýtagty bolan şäheriň adyny Kiril harplary bilen ýazyň:
1…………………………………………….
4-NJI ÝUMUŞ: Aşakdaky karta berlen sanlaryň ýerine welaýatlaryň atlaryny Kiril harplary bilen ýazyň:
1…………………………………………….
2…………………………………………….
3…………………………………………….
4…………………………………………….
5…………………………………………….
Kaynak Türkmen Türkçesini yeni öğrenmeye başlayan öğrenciler için öğretici tavsiyeleri içermektedir.
Türkmen Latin Alfabesi Öğretimi ve Uygulamaları
Дилимиздәки сeслeриң эмeлe гeлишлeри вe aйдылышлaры. Дилиң вe дoдaклaрың хeрeкeтлeри
(Dilimizdeki Seslerin Oluşumları Ve Söylenişleri. Dilin Ve Dudakların Şekli)
Ses bilimi dil biliminin bir bölümüdür. Her dilin ses bilgisi o dilin kelimelerinde kullanılan seslerin meydana gelişini, söylenişini, özelliklerini öğretir.
Kelimelerimiz ayrı-ayrı seslerden oluşur. Biz сач dediğimizde с, а,ч seslerinin olduğunu, дил dediğimizde ise д, и, л seslerinin olduğunu biliriz.
Sesleri meydana getirmekte, söyleyişte akciğer, ağız, boğaz, damak, burun, dil, çene, dudak, küçük dil gibi organlarımız katılıyorlar. Bu organlara konuşma organları deniliyor.
Türkmen Latin alfabesi öğretimi ve uygulamaları
Türkmen Türkçesi seslerin sınıflandırılması ve nitelikleri
Türkmen Türkçesindeki sesler sınıflandırılır ve bu seslerin doğru olarak okunması öğretilir.
Сeслeриң тoпaрлaрa бөлүниши бaрaдa умумы мaглумaт. Сaп oвaздaн ве галмагалдан эмeлe гeлeн сeслeр
(Ses Birimleri Hakkında Genel Bilgi. Ünlü Ve Ünsüzlerden Oluşan Sesler)
Konuşmadaki sesler iki gruba ayrılır:
Ünlü Sesler: Ünlü sesler ses tellerinin titremesiyle meydana gelen sıralı seslerden ortaya çıkar. Ünlü sesleri söylediğimiz, ona hiçbir şey engel olmaz, ağız boşluğundan engelsiz, sesiz halde dışarı çıkar. Demek ki, akciğerden gelen hava ses tellerinin titremesi ve yolunda hiçbir engele uğramadan, ağız boşluğundan çıkıp titremesi neticesinde oluşan seslere ünlü sesler deniliyor.
Ünlü Sesler: а, о, ы, у, э, ә, ө, и, ү
Ünsüz Sesler: Ünsüz sesleri söylediğimizde, ses telleri bazen titrer, bazen de titremeden yalnız ağız boşluğundaki konuşma organlarının birbirine değmesinden ya da değip ayrılmasından gürültü olur. Ses ve gürültünün karışmasından ya da gürültüden meydana gelir.
Ünsüz Sesler: б, в,г, д, ж, җ, з, й, к, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, ш, ч, х, щ, ц
Bu sayfanın amacı tekstin yardımıyla Türkmen Türkçesindeki seslerin telaffuzunu öğretmektir
Türkmen Türkçesinin Ünlülerinin ve Ünsüzlerinin Nitelikleri ve Söyleyiş Özellikleri
Türkmen Türkçesinin ünlülerinin nitelikleri ve söyleyiş özelliklerini örneklerle öğretmek
Türkmen Türkçesindeki ünlülerin ve ünsüzlerin niteliklerini öğretmek
Türkmen Türkçesindeki Ünlülerin ve Ünsüzlerin Sözleyiş Özellikleri (devamı)
Türkmen Türkçesinin ünlülerinin niteliklerini, söyleyiş özelliklerini ve sınıflandırılmasını öğretir.
Türkmen Türkçesindeki ünlü ve ünsüzlerin niteliklerini öğretir.
Türkmen Türkçesi Metinlerini Ses Olayları Bakımından Tahlili
Ses olayları bakımından Türkmen Türkçesi metinlerinin tahlili öğretilir.
Türkmen Türkçesindeki edebi metinlerden örnek bir metin üzerinden ses olaylarının tahlili öğretilir.
Ses Olaylarının Tahlili
Türkmen Türkçesi'nden bir türkü (Yelpeselendi) örneğiyle ses olaylarının tahlili.
Türkmen Türkçesinde Ünlü Olayları
Türkmen Türkçesinde Büyük Ünlü(Kalınlık-İncelik) Uyumu
Küçük Ünlü Uyumu
Ünlü Düşmesi
Ünlü Daralması
Ünlü Düşmesinden Kaynaklanan İkincil Uzunluklar
Tekste göre ünlü olayları incelenir.
Türkmen Türkçesinde Ünsüz Olayları
Ünsüz Benzeşmesi
Ses Türemesi
Ses Düşmesi
Ses Göçüşmesi
Türkmen Türkçesindeki ünsüz olayları örneklerle anlatılır.
Metindeki ünsüz olaylarını açıklamaya yardım verir.
Ses Olaylarıyla İlgili Uygulamalar
Türkmen Türkçesindeki edebi metinlerden örneklerle ses olaylarının incelenmesi.
Verilen örnek metinden hareketle, öğrencinin metindeki ses olaylarını bulması istenir.
Türkiye Türkçesi ile Türkmen Türkçesinin arasındaki ses farklarını öğrenmeye yardım eder.
Türkmen Türkçesinde Ses Bilgisi Terimleri
Ses bilgisi terimlerinin Türkmen ve Türkiye Türkçesindeki karşılıklarını verir.
Türkmen Türkçesindeki ses bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları verilir.
Türkmen Türkçesinde Kelime Vurgusu
Vurgu, bir kelimede bir hecenin diğerlerine oranla daha kuvvetli, daha belirgin söylenmesidir. Vurgulu söylenen hece daha baskındır. Bu baskı, vurgulanan hecenin diğer hecelerden ayırt edilmesini sağlar.