Bölüm anahatları

  • Genel

    Tümünü daralt Tümünü genişlet

    MOĞOLLAR DÖNEMİ İRAN EDEBİYATI

     Plan:

    1 Moğol istilası (616-654/1219-1256) sürecine ilişkin genel değerlendirme

    -          Moğol istilası başlangıcında İran’ın durumu

    -          İran topraklarının istilası

    -          Abbasi hilafetinin yıkılışı

    -          İstila sürecinde beylikler ve bölgesel yönetimler

     2 İlhanlı Hâkimiyeti (654-736/1256-1336)

    -          İlhanlı egemenliği altında İslam coğrafyası ve İran

    -          Azerbaycan Atabekleri

    -          Fars Atabekleri

    3 İran dışındaki İslam devletleri

    -          Anadolu Selçuklu Devleti

    -          Fatimîler

    -          Hindistan

    3 Moğol ve İlhanlı Dönemi edebiyatına genel bir bakış

    -          Dönem şiiri hakkında genel değerlendirme

    -          İstila sürecinde şiir ve şairler

    o   Attâr

    o   Kemâluddin-i İsmâîl

    -          İstila sürecinde yazarlar (Nasîruddin-i Tûsî, Atamelk Cuveynî…)

    -          İlhanlı Dönemi Şiiri-genel değerlendirme

    -          Dönem şairleri (Zebîhullâh-i Safâ, Târîh-i Edebiyât der İran adlı eserinde bu dönemde toplam 75 şairden bahsetmiştir. Biz burada öne çıkan isimler üzerinde duracağız)

    o   Sa’dî

    o   Mevlânâ Celâluddin

    o   Humâm-i Tebrîzî

    o   Emîr Husrev-i Dihlevî

    o   Fahruddin-i Irâkî

    o   Mahmûd-i Şebisterî

    o   Hâcû-yi Kirmânî

    o   İbn Yemîn

    o   Evhadi-yi Merâgî

    -          İlhanlı Dönemi Nesri-genel değerlendirme

    -          Yazarlar ve eserler

     4 Timurlu Dönemi (750-886/1370-1507)

    -          Siyasi görünüm

    -          Kültürel görünüm

    -          Şiir

    -          Dönem şairleri

    o   Selman Sâvecî

    o   Hâfız-i Şirâzî

    o   Câmî

     -          Nesir

    -          Dönem yazarları

  • Topic 1

    Dönem Tarihine Genel Bir Bakış

     

    1 Moğol istilası (616-654/1219-1256) sürecine ilişkin genel değerlendirme

    -          Moğol istilası başlangıcında İran’ın durumu

    -          İran topraklarının istilası

    -          Abbasi hilafetinin yıkılışı

    -          İstila sürecinde beylikler ve bölgesel yönetimler

     

    2 İlhanlı Hâkimiyeti (654-736/1256-1336)

    -          İlhanlı egemenliği altında İslam coğrafyası ve İran

    -          Azerbaycan Atabekleri

    -          Fars Atabekleri

    3 İran dışındaki İslam devletleri

    -          Anadolu Selçuklu Devleti

    -          Fatimîler

    -          Hindistan

    Kaynakça:

    İbrahim Kafesoğlu, Harezmşahlar Devleti Tarihi, Ankara 1956

    V. V. Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler (haz. K. Yaşar Kopraman - İsmail Aka), Ankara 1975

    Moğol İstilâsına Kadar Türkistan (haz. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul 1981

    Abbas İkbâl, Târîḫ-i Moġūl, Tahran 1364/1985

    Boyle, J. Andrew (editör), Târîh-i İrân-i Kimbric (Cambridge History of Iran), Çeviren: Hasan-i Enûşe, c. V, s. 289-588


  • Topic 2


    Dönem şiirine genel bir bakış

    -          Dönem şiiri hakkında genel değerlendirme

    -         Şiir biçimleri ve konuları

    Bu dönem, Farsça şiirin en parlak dönemlerindendir. Sebk-i Irakî tabir edilen dönem üslubu bu döneme tekabül etmektedir.

    Dönemde gazelin ön plana çıkmaya başladığını, tasavvuf şiirin yükseliş seyrinde olduğunu görmekteyiz.

  • Topic 3


     Dönem şairleri-Önceki dönemden gelenler

    • Attâr-i Nîşâbûrî
    Attâr hakkında epeyce Türkçe kaynak vardır. ayrıca Attâr'ın bazı eserleri Türkçeye çevrilmiştir, bazı eserlerine de Türkçe şerhler yazılmıştır.

    Attâr hakkındaki Türke çalışmaları (makale, ansiklopedi maddesi, kitap, çeviri) araştırınız.

    • Kemâluddin-i İsmâîl


  • Topic 4

    Dönem şairleri-1

    Mevlânâ Celâluddin

    Mevlâna'nın hayat hikâyesi ve düşüncesi

    Eserleri

    Etkisi

    Mevlâna'nın hayat hikâyesi, eserleri ve düşüncesi hakkında Türkçe kaynaklardan araştırınız.

  • Topic 5


    Dönem şairleri-2

    Sa’di-yi Şîrâzî

    Şeyh Muşerref b. Muslih Şîrâzî, hicrî 7./miladi 13. yüzyıl başlarında Şiraz’da doğdu. Gençlik yıllarında Bağdat’a giderek Nizâmiye Medresesinde dinî ve edebî ilimler alanında öğrenim gördü. Bir süre doğuda ve batıda seyahat etti. Gezip gördüğü yerler arasında Irak, Şam, Hicaz, Mısır, doğu Anadolu ve muhtemelen Hindistan vardır.

     H. 7./m. 13. yüzyılın ortalarında Şiraz’a döndü ve eserlerini yazmaya koyuldu. 655/1257 yılında Bostan’ı yazıp Atabek Ebu Bekir b. Sa’d b. Zengî’ye takdim etti. Bir yıl sonra da Gülistan’ı tamamlayıp Şehzade Sa’d b. Ebu Bekir’e takdim etti.

    Ömrünün geri kalan kısmını büyük ölçüde Şiraz’da kendi zaviyesinde geçiren Sa’dî, h. 691/m. 1291’de veya h. 694/h. 1294’de vefat etti ve kendi zaviyesinde toprağa verildi.

    Sa’dî’nin Bostan ve Gülistan’dan başka, kaside, gazel, mesnevi, kıta ve rubailerden oluşan Dîvan’ı vardır. Dîvan’ında Arapça şiirleri de yer almaktadır. Onun Mecâlis-i Pencgâne, Nasîhatu’l-Mulûk ve Risâle-i Akl u Işk gibi küçük hacimli mensur eserleri de vardır.

    Sa’dî, İran edebiyatının büyük ustalarından biridir. Bostan ve Gülistan adlı eserlerine Türkçe ve Farsça olarak birçok şerh yazılmıştır. 



  • Topic 6


    Dönem şairleri-3

    • Humâm-i Tebrîzî
    • Emîr Husrev-i Dihlevî
    • Fahruddin-i Irâkî
    • Mahmûd-i Şebisterî 


  • Topic 7

    Ara sınavı

  • Topic 8


    İlhanlı Dönemi Şairleri-3

    • Hâcû-yi Kirmânî
    • İbn Yemîn
    • Evhadi-yi Merâgî


  • Topic 9


    İlhanlı Dönemi Nesri-genel değerlendirme

    Yazarlar ve eserler

    Ekteki dosyada (Zebîhullâh-i Safâ, Târîh-i Edebiyât der İran, c. 3/1) dönem nesrinin özellikleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

    Dosyada geçen isimler hakkında Türkçe ansiklopedilerde de (örn. İslam Ansiklopedisi) bilgiler bulmak mümkündür.

    Türkçe kaynaklardan da konuyu ineleyiniz.


  • Topic 10


    Timurlu Dönemi (750-886/1370-1507)

    • Siyasi görünüm
    Timurlular
    Osmanlı Devleti
    Karakoyunlular
    Akkoyunlular


    Bu dönem edebiyatıyla doğrudan veya dolaylı bağlantılı olan devlet ve ülkeleri de göz ardı etmemek gerekir.

    Bilhassa Akkoyunlular ve Osmanlı devleti, Farsça edebiyatı himaye eden siyasi kurumlar olarak dikkat çekmektedir.

    Bu nedenle bu devletler hakkında da genel bir bilgi edinmek yararlı olacaktır.


    • Kültürel görünüm


  • Topic 11


    Timurlu Dönemi Şiiri-genel değerlendirme

    Dönem Şairleri-1

    Selmân-ı Sâvecî

     


  • Topic 12


    Timurlu Dönemi Şairleri

    Hâfız-ı Şîrâzî

    Farsçanın gizemli şairlerinden olan ve şiirinin gücü nedeniyle “Lisânü’l-Gayb” (gaybın dili) diye anılan Şemsuddin Muhammed Hâfız-ı Şîrâzî’nin hayatı konusunda çok az bilgiye sahibiz. Mevcut bilgiler de tıpkı şiiri gibi müphemdir. Şiirindeki çok yönlülük ile anlam ve imge zenginliği onu en çok tartışılan şairlerden biri haline getirmiştir. Hâfız hakkında ortaya konulabilecek en kesin yargı, onun klasik Farsça gazelin zirvesini temsil ettiğidir. Hatta daha da ileri gidilerek denilebilir ki o, klasik şiirde kaside ve gazeli birleştiren, daha doğru ifadeyle kasideyi gazele ilhak eden bir şairdir. O, çoğu zaman gazele kasidenin görevini de yüklemiş, bunu yaparken şiirden taviz vermemiştir. Hâfız’dan sonraki bütün gazel şairleri bir şekilde onu göz önünde bulundurmuşlardır. Hâfız, öyle bir şiirin şairidir ki her okuyucu onda kendine dair bir anlam bulur. Bu nedenle onun şiiri hakkında birbiriyle çelişen yargılara rastlamak mümkündür.

    Osmanlı döneminde okumuş kesimin en çok okuduğu İran şairi olan Hâfız’ın divanı, medreselerde ve mahfillerde okunup tartışılan ve en küçük kütüphanelerde nüshaları bulunan eserlerdendir. Hakkında dünyaca da muteber olan Türkçe şerhler yazılmıştır. Öyle ki bugün bu şerhler, İran’da bile Hâfız’ın anlaşılmasında başvurulan ciddi eserler arasında ön sıralarda yer almaktadır.


     


  • Topic 13


    Timurlu Dönemi Şairleri

    Câmî

    Nûreddin Abdurrahman Câmî hakkında yazılmış en kapsamlı biyografi ve inceleme kitabı olan Ali Asgar Hikmet'in Türkçeye çevrilmiş Câmî Hayatı ve Eserleri (Çeviren: M. Nuri Gencosman, MEB Yay. 1994) adlı eserin okunması yararlı olacaktır.

    Ve diğerleri

     


  • Topic 14


    Timurlu Dönemi ve Sonrasında Nesir

    • Genel değerlendirme
    • Dönem yazarları